چک یک نوع سند مالی به حساب می‌آید که در ابتدا به عنوان یک وسیله پرداخت پیش‌بینی و صادر گردید. همچنین چک از انواع اسناد تجاری نیز شناخته میشود که در نتیجه از ویژگی‌های اسناد تجاری نیز برخوردار خواهد بود.
به دلیل ماهیت چک و نیز فلسفه‌ای که پشت تعریف و تعبیه این سند مالی نهفته است، برای وصول چک‌هایی که با میل و اختیار صادرکننده پرداخت آن‌ها انجام نمی‌گیرد، چند گزینه متفاوت پیش‌بینی شده است. این گزینه‌ها شامل طرح دعوای حقوقی، طرح شکایت کیفری و نیز استفاده از خدمات اجرای ثبت است. از میان گزینه‌های یاد شده، پیگیری کیفری چک را در باب‌های ذیل معرفی خواهیم کرد:
- منظور از پیگیری کیفری چک چیست؟
- پیگیری کیفری چک، چه کاربردهایی برای ما به همراه می‌آورد؟
- برای پیگیری کیفری چک، چه پیش‌نیازها و اقداماتی باید انجام دهیم؟
چک سند مالی و تجاری است
اسناد را می‌توان از نقطه نظرات مختلفی تقسیم‌بندی کرد، آنچه که در هر کدام از انواع تقسیم‌بندی‌ها مورد توجه قرار می‌گیرد، هدفی است که از آن تقسیم‌بندی در نظر داریم. به عبارت ساده‌تر، با توجه به اینکه کدام ویژگی یک سند را نیاز داریم، نحوه تقسیم‌بندی ما تغییر خواهد کرد.
برای چک باید گفته شود که اولا یک سند مالی محسوب میشود و ثانیا از انواع اسناد تجاری است. سند مالی بودن به این معناست که دعاوی مرتبط با چک، از نوع دعاوی مالی خواهند بود. همچنین برخی از جرایم که موضوع آن‌ها تنها می‌تواند انواع اموال باشد نیز در خصوص چک قابلیت طرح و پیگیری خواهد داشت.
سند تجاری بودن چک نیز گزینه‌ها و امکاناتی که در قانون تجارت برای اسناد تجاری پیش‌بینی شده است را به چک سرایت می‌دهد.
از جمع این موارد است که انواع روشهای پیگیری برای چک‌هایی که در موعد مقرر توسط صادرکننده تسویه نشده است و یا در حساب مربوطه، وجه کافی برای پرداخت آن وجود نداشته است را به چک‌ها سرایت می‌دهد.
برای مثال، نه تنها بر شکایت چک برگشتی، انواع شکایاتی که موضوع آن‌ها مال است، مانند سرقت یا کلاهبرداری را می‌توان به چک‌ها نیز سرایت داد، زیرا همانطور که اشاره شد، چک یک سند مالی است.
یا در قانون صدور چک، گزینه‌های چهارگانه‌ای برای پیگیری چک‌های برگشتی بررسی شده است. این گزینه‌ها که شامل پیگیری از طریق اجرای ثبت، پیگیری از طریق طرح دعوای حقوقی، پیگیری از طریق ثبت شکایت کیفری و اجرای مستقیم چک به دستور دادگاه می‌باشد، ناشی از ماهیت تجارتی داشتن چک است. از میان همه این موارد، در بند بعدی به وضعیتی پرداخته خواهد شد که امکان طرح شکایت کیفری چک برگشتی برای ما فراهم باشد.
در نهایت آن که چک برگشتی به وضعیتی گفته میشود که چک به دلیل نبودن وجه کافی در حساب پایه، با گواهی عدم پرداخت توسط بانک مواجه شود. مراحل و طریقه دریافت گواهی عدم پرداخت را در بند بعدی توضیح خواهیم داد، اما بدانید که دریافت گواهی عدم پرداخت، که می‌تواند نسبت به تمام وجه چک یا بخشی از آن صادر شده باشد، مقدمه ضروری برای طرح شکایت کیفری است.
چه زمانی می‌توان شکایت چک برگشتی را اقامه نمود؟
اشاره کردیم که نسبت به چک برگشتی می‌توان به طریق حقوقی، ثبتی و یا کیفری اقدام نمود، برای آن که بدانیم برای کدام یک از انواع چک‌ها می‌توان شکایت کیفری طرح نمود، بهتر است اینگونه در نظر بگیریم که اصولا برای انواع چک‌ها می‌توان طرح شکایت چک برگشتی طرح و اقامه نمود مگر آن که یکی از حالت‌ها و وضعیت‌های زیر در خصوص چک ما وجود داشته باشد:
چک سفید امضا
چنانچه چک سفید امضا باشد، یعنی محتوای چک شامل مبلغ و وجه چک، تاریخ دریافت وجه چک و مخاطب یا گیرنده در آن قید نشده باشد، چک وصف کیفری نخواهد داشت.
این حکم اولا برای جلوگیری از سواستفاده‌های احتمالی از چک‌های سفید امضا تعیین شده است و ثانیا از آن بابت که اصولا چک نباید به صورت سفید امضا تحویل شود بلکه باید محتوای آن به ویژه مبلغ و زمان پرداخت آن مشخص باشد.
پس چنانچه چک سفید امضا در اختیار داشتیم، صرف نظر از محتوایی که در آن وارد می‌سازیم، امکان شکایت کیفری از ما سلب خواهد شد.
چنانچه چک به صورت مشروط تنظیم شده باشد
با توجه به اینکه چک به عنوان یک سند مالی قطعی است که توسط آن صادرکننده به بانک دستور می‌دهد در زمان مشخص به نفع شخص مشخص، مبلغی را از حساب وی برداشت و به گیرنده تحویل نماید، این سند باید عاری از هر گونه شرط یا دستور مازاد باشد.
به همین سبب هم حتی اگر شرط یا دستوری بر روی برگه چک نوشته شده باشد، بانک به آن ورود و رسیدگی نمی‌کند و تنها وجه چک را پرداخت خواهد کرد. لیکن چنانچه حساب صادرکننده، وجه کافی برای پرداخت بخشی از چک یا تمام آن را نداشته باشد، از این چک برگشتی نمی‌توان به طریق کیفری طرح شکایت نمود.
چنانچه چک به عنوان تضمین صادر شده باشد
چک به عنوان یک سند مالی، می‌تواند به عنوان ضمانتی از انجام تعهدات توسط متعهد به متعهدله ارائه گردد. در واقع ارائه تضمین اجرای تعهدات، در عنوان قراردادها از قرارداد کار تا دیگر موارد، بسیار امر رایجی است.
با این حال زمانی که چک به عنوان یک سند ضمانتی تحویل می‌گردد و بر روی برگه چک ذکر شده است که به عنوان ضمانت ارائه شده است، با اینکه بانک دریافت‌کننده در صورتی که وجه لازم در حساب صادرکننده باشد، بلافاصله از عهده پرداخت آن بر خواهد آمد، لیکن اگر وجه کافی برای پرداخت چک در حساب وجود نداشته باشد، چک وصف کیفری نخواهد داشت.
در نظر داشته باشیم که اسناد و اموالی که به عنوان تضمین در اختیار دیگری قرار می‌گیرد، امکان طرح دعوای حقوقی و وصول را دارا هستند، لیکن چنانچه مال تضمینی از نوع چک باشد، وصف کیفری چک زایل خواهد شد و تنها می‌توان از طریق حقوقی اقامه دعوا نمود.
چنانچه چک فاقد زمان پرداخت باشد
چک به عنوان یک سند مالی، نه تنها صادر کننده آن بلکه بانک عهده‌دار را نیز در وضعیتی معلق قرار می‌دهد که تا زمان پرداخت مبلغ چک و وصول آن توسط دارنده این وضعیت ادامه پیدا می‌کند. به همین سبب نسبت به چک‌هایی که مهلت پرداخت آن مشخص نشده است، بدیهی است که برخی وضعیت‌های خاص پیش‌بینی شده باشد.
همچنین در نظر داشته باشیم که احتمال اقامه شکایت‌های کیفری را برای مدت زمان طولانی باز گذاشتن، به هیچ وجه با سیاست‌های نظام قضایی ما همخوانی ندارد. شاید به همین سبب است که چنانچه چک به صورت بدون تاریخ تنظیم و ارائه شده باشد، برای آن وصف کیفری قائل نخواهیم شد و قانونگذار چک‌های بدون تاریخ را، از پیگیری کیفری منع ساخته است.
چنانچه چک به صورت مدت‌دار صادر شده باشد
همانطور که اشاره کردیم، چک به عنوان یک وسیله پرداخت فوری ایجاد و معرفی شد و به همین سبب نیز از اقداماتی که با ماهیت و هدف اولیه آن مخالفت داشته باشد، سعی شده که پیشگیری شود.
یکی از این موارد را می‌توان به زایل شدن وصف کیفری چک در صورتی که به حالت مدت‌دار صادر شده باشد نسبت داد. در واقع چنانچه احراز شود که زمان صدور چک و زمان وصول و سررسید آن در دو زمان مختلف واقع شده است، چک ما وصف کیفری خود را از دست خواهد داد و امکان طرح شکایت چک برگشتی برای آن وجود نخواهد داشت.
چنانچه چک برای اهداف نامشروع صادر شده باشد
یکی دیگر از حالت‌هایی که وصف کیفری چک را زایل می‌سازد، زمانی است که نزد مرجع قضایی احراز شود که چک برای اهداف نامشروع یا غیرقانونی، همچون معاملات ربوی صادر شده است. در واقع این گونه از معاملات به دلیل آن که راسا مشروعیت و حمایت قانونی را دارا نیستند، در ادامه آنچه که در رابطه با آن‌ها انجام شده است، مانند چکی که صادر شده است نیز مشروعیت خود را از دست می‌دهد و در نتیجه وصف کیفری آن نیز زایل می‌گردد.
چنانچه چک به عهده موسسات مالی و اعتباری یا صندوق‌های قرض الحسنه صادر شده باشد
در نظر داشته باشیم که چک‌های دارای وصف کیفری، به انواع چک‌هایی که به عهده بانک‌ها صادر شده باشند اختصاص یافته‌اند و به همین سبب نیز چنانچه چک به عهده یکی از موسسات مالی یا صندوق‌های قرض الحسنه صادر شده باشد، حتی در صورتی که با برگه عدم پرداخت مواجه شود نیز وصف کیفری نخواهد داشت.
چنانچه مراحل قانونی برای طرح شکایت کیفری نسبت به چک طی نشود
برای آن که از یک چک بلامحل یا چکی که در زمان مقرر نسبت به پرداخت آن اقدام نشده باشد مواجه شویم، برخی وظایف به عهده ما قرار دارد که تنها در صورت انجام آن‌ها در مدت زمان مقرر قانونی می‌توانیم از امتیازات مختلف چک همچون ثبت شکایت کیفری بهره‌مند شویم.
یکی از این وظایف به حالتی باز‌می‌گردد که باید ظرف مهلت شش ماه از زمان سررسید چک، نسبت به دریافت گواهی عدم پرداخت آن اقدام نماییم. این گواهی که توسط بانک عهده‌دار چک صادر میشود، چنانچه در مدت زمان 6 ماهه دریافت نشود، وصف کیفری چک را زایل خواهد ساخت. البته وظایف دیگری نیز به عهده ما قرار دارد که در بندهای بعدی معرفی خواهند شد.
چنانچه چک پس از دریافت گواهی عدم پرداخت، مجددا منتقل گردد
دارنده چک یعنی شخصی که چک برای وی صادر شده است و یا شخصی که چک با ظهرنویسی به وی منتقل شده است، می‌تواند در مدت زمان مقرر قانونی، نسبت به برگشت زدن چک اقدام نماید.
حال چنانچه پس از دریافت برگ عدم پرداخت چک، مجددا با ظهرنویسی، چک را به دیگری منتقل سازیم، وصف کیفری که چک ما در حالت عادی داشته است زایل خواهد شد و گزینه‌های دیگر شامل پیگیری حقوقی یا اجرای ثبتی چک در اختیار ما قرار خواهد داشت.
مراحل ثبت شکایت کیفری از چک
آنچه که تا اینجا بیان کردیم شامل وضعیت‌هایی بود که چک ما وصف کیفری خود را از دست می‌دهد، اما فرض کنیم که هیچ یک از این حالت‌ها نسبت به چک ما وجود نداشته باشد، حال باید چه مراحل و اقداماتی را صورت دهیم تا نسبت به چک برگشتی، شکایت کیفری ثبت کرده باشیم؟ در ادامه این مراحل را معرفی خواهیم کرد.
اولین نکته‌ای که در طرح شکایت کیفری از چک باید در نظر داشته باشیم آن است که اولا باید تا 6 ماه از زمان سررسید چک، نسبت به برگشت زدن آن، یعنی دریافت گواهی عدم پرداخت از بانک اقدام نماییم، و ثانیا باید تا 6 ماه از دریافت گواهی مذکور، نسبت به تنظیم شکایت کیفری چک بلامحل اقدام نماییم.
در نظر داشته باشیم که گواهی عدم پرداخت، توسط بانکی که عهده دار پرداخت مبلغ آن بوده است صادر می‌گردد. همچنین گواهی عدم پرداخت هم برای چک‌هایی که هیچ مبلغی در حساب مربوط به آن وجود نداشته باشد صادر میشود و هم برای چک‌هایی که موجودی حساب از مبلغ چک کمتر باشد صادر خواهد شد.
چنانچه گواهی عدم پرداخت را در مدت زمان 6 ماهه دریافت نکرده باشیم، همچنان گزینه طرح دعوای حقوقی برای ما وجود خواهد داشت، لیکن دیگر نمی‌توان از گزینه شکایت کیفری استفاده نمود.
حال پس از آن که در مدت زمان مقرر قانونی گواهی برگشتی چک را از بانک دریافت کردیم، باید در مدت زمان مقرر قانونی، نسبت به ثبت شکایت نیز اقدام نماییم. ثبت شکایت که می‌تواند نزد دادسرا و یا از طریق ثبت آنلاین شکایت به کمک دفاتر خدمات الکترونیک قضایی و وکیل دادگستری و از طریق سامانه مربوطه صورت پذیرد، ضروری است که طی 6 ماه از زمان دریافت گواهی عدم پرداخت دریافت شود و الا چک ما وصف کیفری خود را از دست داده است.
شکایت کیفری از چک بلامحل، حتما باید خطاب به دادسرایی که بانک عهده‌دار پرداخت چک در آن حضور دارد انجام گیرد. پس چنانچه به صورت حضوری نسبت به ثبت شکایت اقدام می‌نمایید، باید به دادسرای مربوطه در محل اقامت بانک مراجعه نمایید.
صدور چک بلامحل یک جرم است و در نتیجه با ثبت شکایت شما و در صورت احراز وجود شرایط جرم، مرتکب یعنی صادر کننده چک بلامحل با مجازات کیفری مواجه خواهد شد. لیکن مجازات مرتکب با پرداخت وجه چک و یا پرداخت خسارات شما متفاوت است. به همین سبب نیز در زمانی که شکایت کیفری خود را ثبت می‌نمایید، حتما درخواست تعیین تکلیف نسبت به خسارات وارده و نیز وصول و پرداخت وجه چک را نیز به مرجع رسیدگی ارائه نمایید.
0 دیدگاه