به گزارش شما و اقتصاد: ایران با برخورداری از ۱۹۰هزارکیلومترمربع گستره دریایی و حدود ۵۸۰۰ کیلومتر نوار ساحلی(حدود ۴۰ درصد از مرزهای ایران)، کشوری دریایی محسوب می‌شود و از دو سوی شمال و جنوب به دریا دسترسی دارد. با توجه به نقش مهم و کلیدی حمل‌ونقل دریایی در اقتصاد سراسر جهان و موقعیت خاص ایران در خاورمیانه، یکی از سیاست‌های دولت در جهت توسعه روابط تجاری با کشورهای دیگر سیستم حمل‌ونقل دریایی بوده است، زیرا ایران به دلیل موقعیت ژئوپلیتیکی و برخورداری از شرایط خاص برای ترانزیت دریایی از مزیت بهتری نسبت به سایر کشورهای منطقه برای ترانزیت کالا دارد.

به همین دلیل با توجه به فرصت‌های فراوان برای رونق صنعت حمل‌ونقل دریایی کشور شد اقتصادی قابل‌توجهی از طریق کسب درآمدهای ترانزیتی رقم می‌خورد که نباید از آن غافل بود. دسترسی به آب‌های آزاد (اقیانوس هند)، مجاورت با منطقه استراتژیک خلیج‌فارس و تنگه هرمز و قرارگرفتن در کریدورهای ترانزیتی بین‌المللی بایستی به دنبال توسعه پایدار با رویکرد دریایی باشد، تعبیری که تحت عنوان «توسعه دریامحور» به آن اشاره می‌شود.

ایران در جنوب از طریق خلیج‌فارس با عمده‌ترین کشورهای تولیدکننده نفت، در شمال از طریق خزر با کشورهای حاشیه این دریا و در غرب و شرق هم با کشورهای ترکیه، عراق، پاکستان و افغانستان همسایگی و ارتباط تجاری دارد، کشورهایی که با جمعیت زیاد خود بازاری چند صدمیلیونی را برای ایران به وجود آورده‌اند. ضمن آنکه برقراری رابطه کشورهای اروپایی با شرق آسیا و یا کشورهای آسیای میانه با خلیج‌فارس از طریق ایران انجام می‌گیرد.

براساس این گزارش، قرارگیری ایران در مسیر راهروهای ترانزیتی شمال-جنوب و امکان برقراری ارتباط ترانزیتی با کشورهای قفقاز، آسیای میانه روسیه، اروپای شرقی و اروپای مرکزی به آسیای جنوب و خاور دور را از طریق آب‌های ایران فراهم می‌کند که گویای اهمیت بسیار زیاد ترانزیت دریایی ایران است.

قرارگرفتن درمرکزیت جغرافیایی کشورهای عضو سازمان همکاریهای اقتصادی اکو؛ این فرصت را برای ایران فراهم آورده است تا بتواند نقش فعالی در برقراری ارتباط تجاری و اقتصادی بین کشورهای عضو اکو و کالاهای صادراتی و وارداتی کشورهای عضو داشته باشد.

براساس آمار موجود ۹۰ درصد تجارت بین‌المللی از طریق دریا انجام می‌گیرد و اقتصاد خارجی کشور هم از این مقوله جدا نیست، به نحوی که اقتصاد کشور در برخی کالاها ازجمله نفت، مشتقات نفتی و پتروشیمی به‌طور صددرصدی وابسته به دریا است. به همان نسبت بخش قابل‌توجهی از واردات کالاهای اساسی و واسطه‌ای هم از طریق دریا است که از این مسئله می‌توان به تأثیرات مثبت حمل‌ونقل دریایی را بر اقتصاد و تولید کشورها متوجه شد.

با توجه به این مسئله بحث کریدور شمال- جنوب ایران که در سال ۲۰۰۰ به امضای وزرای حمل‌ونقل ایران، هند و روسیه رسید و همواره وعده عملیاتی شدن آن شنیده می‌شد، سرانجام پس از مباحث فراوان و سال‌ها وقفه که در اجرای این پروژه به وجود آمده بود، درنهایت کلید اجرایی شدن این محور ترانزیتی در مدت اخیر زده شد و برای نخستین مرتبه بار کالاهای روسی از مسیر ایران به اقیانوس هند انتقال پیدا کرد.

این کریدوری ایران را به طرح جاده ابریشم چین تبدیل می‌کند و بزرگ‌ترین واسطه برای تجارت بین آسیا و اروپا محسوب می‌شود، به‌عبارتی پل ارتباطی کشورهای اروپایی با اقیانوس هند و خلیج‌فارس است و کشورهای دو طرف را باهم مرتبط می‌کند. همچنین هزینه حمل‌ونقل کالا از این مسیر ارزان‌تر از سایر مسیرها و زمان جابه‌جایی کالا هم کوتاه‌تر از کانال‌های قبلی است.

ایران می‌تواند با استفاده از کریدور شمال و جنوب در کمترین زمان و با به‌صرفه‌ترین هزینه کالاهای اروپایی را به مسیرهای دیگر منتقل کند. کریدور شمال- جنوب با برخورداری از مزایا ویژگی‌های اشاره‌شده بهترین گزینه جایگزین ترانزیتی با کانال سوئز است. مسیری کم ریسک تر از سوئز که می‌تواند به رشد اقتصادی ایران هم کمک کند. البته استمرار این روند به حمایت دولت وابسته است.

طبق برآوردهای انجام‌گرفته از سوی برخی سازمان‌های بین‌المللی در مقابل  این موانع و محدودیت‌های تحریمی که بر ایران وارد آمده است ناوگان بزرگ حمل‌ونقل دریایی ایران عمده‌ترین اهرم فشار در برابر تحریم‌های آمریکایی بوده است و عبور روزانه عددی حدود ۱۷ میلیون بشکه نفت خام از تنگه هرمز به سمت اروپای غربی، شرق دور و ایالات‌متحده تائیدکننده جایگاه ترانزیت دریایی ایران در همین دوران تحریم است.

به عقیده کارشناسان، برخورداری ایران از یک ناوگان دریایی بزرگ و متنوع نقش مهمی در نقش برآب کردن تحریم‌های آمریکا علیه این کشور داشته است و ایران با بهره‌گیری از این ناوگان بزرگ توانسته است تحریم‌های اقتصادی علیه خود را تا حد زیادی خنثی کند.

درواقع ترانزیت دریایی موقعیتی ایجاد کرده است که ایران را با حدود ۱۵ کشور جهان در چهار سوی شمال، جنوب، شرق و غرب مرتبط کرده است. قابلیتی که تحریم‌ها هم نتوانست چندان بر آن خدشه‌ای وارد کند، به‌گونه‌ای که روزانه میزان انبوهی از انواع کالاها در بنادر ایران بارگیری و به سایر نقاط جهان ارسال می‌شود. اکنون چنین درآمدزایی دربند چابهار قابل‌ مشاهده است و کالاهایی که از هند به بندر چابهار و از این بندر به افغانستان ارسال می‌شود؛ این ترانزیت پردرآمد در همه بندرها کشور می‌تواند عملیاتی شود.

وجود بنادری چون  شهید رجایی، امیرآباد و بندرانزلی ازجایگاه ویژه ای درمسیر ترانزیتی کریدور شمال – جنوب برخوردار بوده و علاوه بربنادر مذکور بنادر شهید باهنر، لنگه، بوشهر، چابهار، امام خمینی(ره) و نوشهر نیز از پتانسیل‌های نقش آفرینی منحصر به خود برخوردار می‌باشند که به عنوان یک مزیت برجسته برای ایران تلقی می‌شود.

تخفیفات وتسهیلات گسترده جهت ترانزیت ازطریق ایران مانند برخی از معافیت ها و تخفیفات درزمینه هزینه های بندری و انبارداری، وجود ظرفیت ها و پتانسیلهای فراوان در بخشهای مختلف حمل ونقلی کشور، افزایش کمی و کیفی تجهیزات و توسعه ظرفیت های جدید در زیرساختها و ناوگان ریلی، جاده ای، حمل و نقل دریایی و تجهیزات تخلیه و بارگیری در بنادر کشور از جمله مزیت‌های استفاده از بنادر ایران برای ترانزیت کالا می‌باشد که باید به آن اهمیت داده شود.

حمل و نقل دریایی روشی برای حمل مقادیر زیادی کالا با استفاده از کشتی های حمل کننده است.

کالاها پس از بسته بندی درون کانتینرها روی کشتی بارگیری می شوند. یک کشتی باری معمولی می تواند حدود ۱۸۰۰۰ کانتینر را حمل کند، بنابراین حمل و نقل دریایی یک روش مقرون به صرفه برای حمل مقادیر زیاد در مسافت های طولانی است.

استفاده از ظرفیت‌های حمل ونقل دریایی، زمینی و هوایی کشور و بهره‌گیری از آنها، موجب شده این مسیر‌ها به یکی از گلوگاه‌های اصلی اقتصادی ایران در حوزه واردات و صادرات کالا تبدیل شود. چنانکه معاون اول رئیس جمهوری، تیرماه سال جاری در جلسه کارگروه ترانزیت اذعان کرد ظرفیت ترانزیتی کشور، قابلیت درآمد ۲۰ میلیارد دلار در سال و ایجاد یک میلیون فرصت شغلی را دارد.

گفتنی است؛ کنفرانس تجارت و توسعه سازمان ملل (آنکتاد) در جدیدترین گزارش خود از وضعیت صنعت حمل‌ونقل دریایی جهان اعلام کرد که ایران در سال ۲۰۲۲ توانسته است جایگاه خود به عنوان بیست و دومین قدرت تجاری دنیا در دریا را حفظ کند. ظرفیت ناوگان کشتیرانی ایران حتی از سه عضو گروه هفت کشور صنعتی یعنی فرانسه، ایتالیا و کانادا بیشتر است و آمریکا به عنوان بزرگ‌ترین اقتصاد دنیا تنها سه برابر ایران ظرفیت تجارت دریایی دارد.