شما و اقتصاد -سی ستار/ مقدمه: شهر بم در استان کرمان - یکی از بزرگترین استانهای کشور با مساحت ۱۸۶ هزار و ۴۲۲ کیلومتر مربع - واقع است. جمعیت بم هنگام زلزله ۱۳۸۲ حدود یکصد هزار نفر تخمین زده می شد.بنای تاریخی ارگ بم بر روی تپه ای از ماسه سنگی در کنار جاده ابریشم قرار گرفته است. مساحت ارگ بم ۶ کیلومتر مربع است؛ اطلاعات دقیقی از زمان ساخت ارگ بم در دسترس نیست ولی بر اساس متون تاریخی قدمت آن به بیش از ۲۰۰۰ سال قبل می رسد. به رغم اینکه این بنا چندین بار در طی تاریخ به صورت موضعی تعمیرات جزئی شده است، ولی این نخستین بار بود که در اثر یک زمین لرزه به این صورت ویران شد. ارگ تاریخی بم تا حدود ۱۵۰ سال قبل مسکونی بوده است.در زلزله بم ارگی با چنین قدمت ویران شد. شهر به طور کامل درهم ریخت، همه چیز به جز خاطره‌ها، به جز ارزش‌ها و به جز خوبی‌ها نابود شد.

با توجه به سالگرد زلزله هولناک که شهر بم جمعی از کارشناسان  برای بررسی  اقدامات پیشگیرانه و ایمنی برای مقابله با این پدیده طبیعی تحت عنوان کنفرانس آینده پژوهی مدیریت بحران زلزله در دانشگاه خواحجه نصیر الدین طوسی دور هم جمع شدند.

لزوم اتخاذ روش‌های نوین مدیریت بحران

بنابراین گزارش مجید طلیمی ، دبیر کنفرانس ملی و مدیرعامل موسسه مطالعاتی بین المللی مدیریت دانش خاورمیانه اظهار داشت: آینده پژوهی مهم‌ترین گام برای کاهش آسیب بلایای طبیعی و همچنین پیشگیری از خسارت‌های محیطی و انسانی و اقتصادی است و زیان‌ها را به حداقل ممکن می‌رساند.

وی افزود: از میان خطراتی که زندگی انسان را به ویژه در شهر‌ها تهدید می‌کند، می‌توان به بلایای طبیعی نظیر سیل، زمین لرزه و آتشفشان اشاره کرد. شهر‌ها به دلیل انباشت سرمایه و تراکم بالای جمعیتی و نیز به علت گستردگی شان به نسبت بسیار سکونت گاه‌ها صدمات بیشتری را متحمل می‌شوند.

طلیمی عنوان کرد: بر اساس قانون تشکیل سازمان مدیریت بحران کشور، مدیریت بحران فرایند برنامه‌ریزی، عملکرد و اقدامات اجرایی است که توسط دستگاه‌های دولتی، غیردولتی و عمومی پیرامون شناخت و کاهش سطح مخاطرات و مدیریت عملیاتی مقابله و بازسازی و بازتوانی منطقه آسیب دیده صورت می‌پذیرد.

وی افزود: در این فرایند با مشاهده پیش نشانگر‌ها، تحلیل آن‌ها و منابع اطلاعاتی در دسترس؛ تلاش می‌شود به صورت یکپارچه، جامع و هماهنگ با استفاده از ابزار‌های موجود از بحران‌ها پیشگیری کرد و یا در صورت بروز آن‌ها با آمادگی لازم در جهت کاهش خسارت جانی و مالی به مقابله سریع پرداخت تا شرایط به وضعیت عادی بازگردد.

طلیمی عنوان کرد: بر این اساس، در روش‌های نوین مدیریت بحران، ضمن شناسایی مخاطراتی که جوامع را تهدید می‌کنند، با بکارگیری راهبرد آینده پژوهی، استراتژی‌های دانش بنیان، استفاده از رویکرد‌های جامعه محور، توانمند سازی لایه‌های مختلف جامعه، جلب مشارکت و کمک‌های مردمی روند بازگشت جامعه به وضعیت قبلی سریع‌تر خواهد بود، ضمن اینکه به میزان قابل توجهی از خسارات انسانی و مالی متعاقب بلایا کاسته خواهد شد.

وی خاطرنشان کرد: بر این اساس ، در برگزاری این کنفرانس ملی ، در سالروز زلزله بم ، تلاش کردیم تا با اعلام حساسیت موضوع مدیریت بحران زلزله ، با ارایه و بررسی راهکارهای نوین و معرفی دستاوردهای علمی پیش بینی زلزله ، اطلاع رسانی و بازنشر مجدد نماییم.

نقش مشارکت های مردمی در تسهیل بلایای طبیعی

بنابراین گزارش طالبی نژاد؛ کارشناس جامعه شناسی مسائل اجتماعی ایران اظهار داشت: نزدیک به ربع قرن در حوزه مشارکت‌های اجتماعی محله محور در شهر تهران با موضوع شورایاری ها فعالیت داشتم همچنین به نمایندگی از کمیسیون‌های فرهنگی و هنری شورای شهرها پس از وقوع زلزله بم گزارشی تحت عنوان "بم همچنان در بم!" تهیه شد.

وی افزود: گریزی نداریم که در تمام مسائل مختلف از مشارکت های مردمی استفاده کنیم. در موضوعات خانوادگی و مذهبی مشارکت های مردمی بسیار پررنگ است اما به محض آنکه سطح مشارکت‌ها به موضوعات اجتماعی می‌رسد این ضریب کاهش پیدا می‌کند.

طالب نژاد تصریح کرد: در بحران های سخت همراه با تراکم شدت و غافلگیری زیاد، سازمان اجتماعی جامعه به طور موقت  به هم میریزد حتی مدیریت‌های بحران های ما با بحران مواجه می شوند  بنابراین مشارکت مردمی در بحران بسیار ضروری می شود.

وی افزود:  مشارکت مردمی نامنظم و غیر سازمانی در امداد و نجات و خارج کردن  افراد از زیر آوارها خسارت‌هایی جدای از زلزله تحمیل می‌شود.با توجه به تغییر شکل زندگی شهری نمی توان به مشارکت های مردمی سنتی اکتفا کرد و باید به سمت مشارکت های مدرن  همراه با آموزش و توانمندسازی پیش رفت.

طالبی نژاد خاطرنشان کرد: انواع مشارکت‌های مردمی در مدیریت بحران  زلزله شامل  مشارکت در آواربرداری، مشارکت در آگاه سازی، مشارکت در اطلاع رسانی، مشارکت در حساس سازی به ویژه مشارکت دادن جامعه محلی است.   بر این اساس در زلزله هولناک شهر بم ۴۰ هزار نفر خسارت جانی از کل جمعیت ۱۱۰ هزار نفری به ثبت رسید اما میزان خدمات  با توجه به مشارکت های مردمی و جامعه محلی۴ برابر این میزان بود.

  زلزله بزرگ تهران در راه است!

بنابراین گزارش دکتر مازیار میر، کارشناس مدیریت بحران نیز در این کنفرانس با انتقاد از شیوه مدیریت بحران پس از وقوع حوادث مختلف در ایران گفت: متاسفانه ما دچار بحران مدیریت بحران در کشورمان هستیم و آموزش های ما برای مقابله با بحران در کشور بسیار ضعیف است و همین مساله باعث می شود که ما به راحتی با آمارهای بالای مرگ ناشی از زلزله کنار بیاییم.

وی افزود: مهمترین راهکار برای مدیریت بحران، رعایت اصل پیشگیری است، اما متاسفانه ما به این مساله توجه کافی نداریم و ممکن است در آینده حتما با بحران قریب الوقوع زلزله بزرگ تهران مواجه شویم.

بنابراین گزارش نیکزاد، نماینده اتاق اصناف که خود از اهالی بم است نیز در کنفرانس ملی آینده پژوهی مدیریت بحران زلزله گفت: ما هنوز نتوانسته ایم که آوارهای باقیمانده از زلزله بم را از سر راه برداریم و این در حالی است که قرار بود ما در اسرع وقت بم‌ را به یک شهر مدرن و امروزی تبدیل کنیم و متاسفانه در این زمینه موفق نبوده ایم.

وی در پایان تصریح کرد: بازاری های بم در هنگام وقوع این زلزله شرمنده شدند، چون هیچ گونه تشکیلاتی برای کمک به فعالان اقتصادی این شهر نشد و این بازاریان سراسر کشور بودند که به کمک بازایریان زلزله زده آمدن، اما نهادهای دولتی هیچ کمکی را در ایام پس از زلزله به زلزله زدگان ارائه ندادند.

اختراع پیش نشانگر زلزله/جلوی زلزله تهران را بگیرید !

بنابراین گزارش فرهاد سمندری معطوف،  کارشناس عالی شبکه و مخترع سامانه پیش نشانگر زلزله بر اساس الگوی ذهنی حیوانات و فناوری اطلاعات  در این جلسه گفت:  مفتخر به اختراع دستگاهی برای اطلاع زلزله پیش از وقوع شدم.این اختراع با هدف هشدار زلزله  از حواس حیوانات استفاده می کند.

 وی افزود: همانطور که خداوند متعال نظام هستی را طوری آفریده که همه موجودات حرف من آفریده شده و به هم کمک می کنند می توان از این قابلیت استفاده و برای جاهایی که نیاز است و  دانش بشری به آن نرسیده از این مخلوقات الهی استفاده کرد.

این مخترع جوان تصریح کرد: امروزه از حیوانات برای طراحی زیردریایی ها یا هواپیماهایی که با بیش از ۳۰۰ هزار کیلومتر بر ساعت سرعت حرکت می کنند استفاده شده است؛ به عنوان مثال برای طراحی یک پهپاد با کاربرد نظامی از استخوان بندی و شکل یک خفاش  الگوگیری شده است.جالب است بدانید که این پهپاد برخلاف پهادهای دیگر هیچ گونه صدایی تولید نمی‌کند و این قابلیت از حیوان خفاش به دست آمده است.

وی افزود: برخی از حیوانات از قابلیت‌های یکدیگر استفاده می‌کنند به عنوان مثال در بخش از آفریقا زبراها در کنار بوفالوها زندگی می کنند این زیست باعث می شود زمان حمله دشمن یا ببر به آنها،  زبرا به علت هوشیاری بیشتر زودتر از موعد متوجه می شوند و با فرار آنها بوفالوها نیز از وجود دشمن مطلع و فرار می کنند.

سمندری عنوان کرد: سال ۶۹ قبل از زلزله رودبار، رفتار های غیر نرمال از حیوانات منزل  همسرم  دریافت میشود به طوری همه تصور می کنند  کسی وارد محوطه شده است.  در ابتدا مرغ و خروس ها و سپس دیگر احشام  سر صدا کردند پس از این اتفاق عجیب در حد دو تا سه دقیقه بعد زلزله مهیب رودبار رخ می دهد. همین اتفاق موجب شد تا در ذهنم جرقه ای شکل گیرد تا از از الگوگیری رفتاری حیوانات بتوان کمی زودتر از موعد زلزله به وقوع آن پی برد.

وی افزود: در کشور ژاپن به علت وقوع زلزله های پی در پی استفاده از این نوع دستگاه و  الگوی گیری حیوانات برای پیش بینی زلزله بسیار اهمیت دارد. به طوری که نه برابر بودجه نظامی ژاپن صرف تشخیص زلزله می شود  و  خوشبختانه موضوع تکرر زلزله در کشور ما وجود ندارد اما نباید از پیشگیری و اقدامات این چنینی غافل شد.

وی افزود: از لحاظ علم ژئوفیزیک زمانی زلزله پیش بینی می شود که انسان بتواند سه عنصر بزرگی، شدت و مکان   زلزله را مشخص کند اما با توجه به آن که نمیتوان این پارامترها را به طور دقیق مشخص کرد ‌نمی شود از فواید پیش نشانگرهای زلزله چشم‌پوشی کرد. چهار قرن پیش از میلاد مسیح  اقلیدس از تغییر سطح آب ها، زلزله را پیش بینی می کرد.

سمندری عنوان کرد: پیش نشانگرهای زلزله می تواند کمکی به علم ژئوفیزیک داشته باشد  امروزه چندین روش برای پیش بینی زلزله  توسط دانشمندان مورد استفاده قرار می گیرد  همان طور که می دانید زلزله دو موج S و p دارد بر اساس فاصله کانون زلزله و سرعت حرکت این دو موج می توان از چند ساعت قبل از وقوع آن را اعلام کنند.

وی تصریح کرد: بر این اساس، از این ایده برای شناسایی الگوی ذهنی حیوانات در هنگام مواجهه با زلزله استفاده شده است و با  اعمال آن به کامپیوتر می توان از وقوع زلزله و تلفات فاجعه آمیز آن جلوگیری کرد.زمانی که این داده های پیش نشانگر ها در سیستم ذخیره اطلاعات ثبت شوند می توان بزرگی زلزله نیز تشخیص داد.

سمندری عنوان کرد:  این فعالیت ها به دو بخش آزمایشگاهی و کلی تقسیم می شود که در بخش آزمایشگاهی ابزارهای بر روی حیوانات  نصب  و الگوی رفتاری آنها به کامپیوتر اعمال خواهد شد اما در بخش کلی از تکنیک (لو پاور رنج)_LoRA  به عنوان شبکه مبتنی بر آی تی استفاده می شود با این قابلیت می توان برای تمام حیوانات بدون آنکه آزاری برایشان باشد آی پی تعریف کرد..به عنوان مثال در شکم‌گاو سنسوری تعبیه می‌شود و با یک بار شارژ شدن ۱۰ سال کار میکند این سنسور  ضمن پایش عملکرد حیوان، باعث جلوگیری از  تب و بیماری حیوان می شود.بر این اساس اگر جمعیت آماری از حیوانات به عنوان مثال صد ماهی در یک زمان تغییر سطح داشته باشند می توان تشخیص داد که در آن نقطه رفتارهای غیر طبیعی از حیوانات ثبت و امکان وقوع زلزله  محتمل است.

سمندری خاطرنشان کرد: از دیگر پیش نشانگرهای زلزله می توان به گاز رادون اشاره کرد که در یکی از زلزله های مهم جهان پیش از وقوع آن گاز رادون در محیط افزایش یافت. در کل با استفاده از ترکیبی از پیش نشانگر ها می توان از احتمال وقوع زلزله و درصد آن مطلع شد و با عملکرد به موقع از سوی ستاد مقابله با بحران تلفات ناشی از آن را به حداقل رساند.