اگرچه که ۷۰ درصد از حجم کره زمین را آب فرا گرفته  اما تقسیم بندی  آب در اقصی نقاط جهان  به طور مساوی انجام نشده است.با توجه به محدودیت آب شیرین و نرخ افزایش رشد جمعیت بحران آب در اکثر کشورهای جهان مشهود است این در حالیست که سیلاب‌های مخرب رودخانه ها هر ساله خسارت های سنگینی را اقتصاد کشورها وارد می کند بر همین اساس حفظ و مدیریت منابع آب برای دولت مردان از اهمیت بالایی برخوردار است سدها و نیروگاه‌های برق آبی با دو هدف عمده حفظ و مدیریت منابع آب شیرین افزایش منابع تولید انرژی طراحی و احداث می‌شوند.

مطالعات جانمایی سد گتوند با سبقه ی 60 ساله

یکی از انتقادات ناحق به جانمایی فعلی سد گتوند است اما کمتر کسی از سبقه ی مطالعاتی آن در ۶۰ سال گذشته دارد.از دهه ۴۰ شمسی نیاز به ساخت سدی که در پایین دست سدهای سلسله‌وار کارون قرار بگیرد، احساس شده بود. به جهت اینکه این سد، بالادست شهر اهواز باشد، از برق تولیدی آن استفاده کنند و به منظور تأمین و تنظیم آب شرب و کشاورزی شهرهای پایین دست مورد استفاده قرار بگیرد.

محوریابی و مطالعات این سد در دهه ۴۰ با شرکت «هارزای» امریکا و فرمانفرمایان ایران شروع شد. این شرکت در مطالعات اولیه، ۶ محور را برای احداث این سد مشخص کرد. دو محور پیشنهادی این شرکت، پایین دست محل فعلی سد گتوند است و چهار محور پیشنهادی، بالادست محل فعلی سد گتوند است.

در دهه ۵۰ شمسی، شرکت «موننکوی» کانادا مطالعات جدیدی انجام داد. این شرکت چهار محور را انتخاب کرد. دو محور بالادست محل فعلی سد گتوند بود، دو محور پایین دست محل فعلی سد گتوند قرار داشت.بعد از آن، شرکت «لامایر» آلمانی در دهه ۶۰، مطالعاتی انجام داد که سه محور را انتخاب کرد که دو محور بالادست محل فعلی سد گتوند و یک محور پایین دست محل فعلی این سد بود.

شرکت «مُشانیر» ایران، شرکت «کایتک» چین و لامایر آلمان، به صورت ترکیبی از سال ۶۵ تا سال ۶۸ مطالعاتی انجام دادند و محور کنونی را به عنوان بهترین محور ساخت سد گتوند انتخاب کردند.

 سد گتوند گنجینه تلاش و دانش ایرانی

در چنین شرایطی بزرگترین سازه و طرح سد آبی گتوند علیا؛ با حجم عملیات خاکبرداری معادل ۸۲ میلیون متر مکعب معادل جابجایی حجم خاک با ۲۰ میلیون کامیون ده تنی؛ با حفر تونل های  ۲۷ کیلومتری معادل ده برابر طول تونل کندوان، حجم ۲.۲ میلیون متر مکعب بتن ریزی معادل سه برابر بدنه بتنی سد کرج، با اشتغال بیش از ۱۰ هزار نیروی انسانی در طول ساخت سد معادل اشتغالزایی هزار واحد صنعتی کوچک، با حجم ۲۶ هزار تن آهن آلات به کار رفته معادل  اسکلت بندی  بیست برج  ۱۰ طبقه،  با حجم بدنه ۳۱ میلیون مترمکعب  معادل حجم بدنه سد بزرگ کرخه، با حجم ذخیره   ۵.۱  میلیارد متر مکعب آب معادل ۲۵ برابر حجم ذخیره دریاچه کرج، با حجم تولید۴۲۵۰ گیگا بایت انرژی پاک، تبدیل به نمادی از گنجینه تلاش و دانش بومی مهندسان ایرانی شد که به حفظ و مدیریت منابع آب شیرین و بخصوص افزایش منابع تولید انرژی های پاک کمک شایانی کرد.

بررسی عوامل شیمیایی تاثیر گذار از سد گتوند تا رودخانه بهمن شیر

رودخانه کارون به عنوان یکی از  شریانهای اصلی کشور از ارتفاعات زاگرس سرچشمه گرفته و بخشی از مسیر ۱۲۰۰ کیلومتری خود را در استان خوزستان طی نموده و از شهرهای همچون مسجد سلیمان گتوند شوشتر آبادان و خرمشهر عبور می کند.

از جمله آلاینده‌های رود کارون از سد گتوند تا رود بهمن شیر می‌توان به زدکش جنت‌مکان و عریض ترین آنها شور عقیلی،فاضلاب های شهر شوشتر و کشت و صنعت کارون اشاره کرد؛ در این میان آلاینده های رود دز شامل پساب های کشت و صنعت در مناطق هفت‌تپه و امام خمینی موجب افزایش ۲ هزار و ۷۰۰ هزار واحدی EC  سد گتوند شده است. گفتنی است بالا بودن سطح آبهای زیرزمینی در منطقه شهر عباس آباد تا آبادان  موجب شده تا برخی از آلاینده‌ها وارد رود کارون شوند. طبق آمار و ارقام به‌دست‌آمده فاضلاب های شهری و ۲۷ درصد فاضلاب های صنعتی با ۱۳ درصد و فاضلاب های کشاورزی با ۶۰ درصد عامل آلایندگی رود کارون از سد گتوند  تا شهر آبادان هستند.

EC را به عنوان یک پارامتر مشخص برای بیان کیفیت آب درنظر گرفته می شود، به عنوان مثال  EC آب معدنی حدود ۳۰۰ میکروموس بر سانتیمتر است. EC  آب های نیلگون خلیج همیشه فارس بین ۴۰ تا ۵۰ هزار است. زمانی که سد گتوندی وجود نداشت، EC‌ آبی که از سد گدار خارج می شد، ۶۳۰ بوده است. وقتی این آب از مسیر رودهای شور عبور می کرد و به محل فعلی سد گتوند در رودخانه کارون می‌رسید، EC آب به ۱۱۰۰ تا ۱۳۵۰ می رسید. یعنی حداقل ۴۰۰ واحد و حداکثر ۷۰۰ واحد به EC آب در این حدفاصل افزوده می شد.

نقش سد گتوند در 1.2 میلیارد دلار ارزآوری

علیرغم انتقادهای بی وقفه علیه ساخت بزرگترین سازه بومی کشور در طی سالیان اخیر سد گتوند در مدت ۱۰ سال توانسته است حدود ۱.۲ میلیارد دلار ارزآوری از طریق تولید انرژی برق داشته باشد. اینستا ضمن تنظیم آب ۸۰ میلیارد مترمکعبی برای نقاط پایین دست عامل مهمی در برابر مهار سیلاب ها در منطقه خوزستان شده است.

با توجه به وجود حوضه آبریز هشت هزار کیلومتر مربعی در حد فاصله سد شهید عباسپور تا سد گتوند پتانسیل ایجاد سیلاب‌های تا ۱۱ هزار متر مکعب در ثانیه وجود دارد که سازه عظیم و قدرتمند گتوند با جانمایی در کیلومتراژ ۳۸۲ موجب کنترل و  حفظ مناطق مجاور از سیلاب شده است.

دیوار کوتاه سد گتوند، برای پوشش  نقصان ها

با گذشت ۱۰ سال از عمر  بی نقص ترین سازه کشور یعنی سدگتوند منتقدان و افراد مختلفی به بهانه های سیاسی و حتی واهی برای پوشش گذاشتن بر نقصان ها و کاستی های خود سد گتوند را سازه ای  ضعیف دانسته و در برخی از مقاطع علت شوری آب های پایین دست را جانمایی غلط این سد اعلام کردند. در واقع مقصران اصلی شوری آب کارون با دادن آدرس غلط سعی دارند عوامل اصلی شوری آب  رودخانه دز و کارون را مخفی کرده و سرپوشی بر کاستی های خود گذارند.

مقصران اصلی شوری آب کارون  آدرس غلط ندهند!

مشکل بی آبی استان خوزستان در تابستان سال جاری بسیاری از افراد را به تکاپو انداخت تا جایی که برخی به ناحق این موضوع را به سد گتوند و ابرسازه تمام ایرانی ربط دادند.

بر اساس آزمایشات انجام شده مهمترین علت شوری آب های پایین دست به علت وجود پنج صنعت توسعه نیشکر در نزدیکی اهواز است که آب برگشت این واحدهای کشت و صنعت وارد رودخانه دز شده و در نهایت موجب افزایش ۳ هزار واحدی شوری اب در طول شاخه گرگر میشود. بی شک اگر سد گتوند از خالص ترین آب ممکن برخوردار باشد با رسیدن به نزدیکی شهر اهواز EC آن تا ۲ هزار واحد افزایش خواهد یافت.

اگر مقصران اصلی آلوده کننده آب کارون به جای حل مشکل یعنی تصفیه آب برگشتی کشت و صنعت، خود را پشت سد گتوند پنهان نمی‌کردند امروز شاهد وجود آب های باکیفیت در شهرهای اهواز و آبادان و دیگر شهرهای پایین دست بودیم.

سد تنظیمی گتوند آب را با EC ۸۵۰ رها می کند، زیر پل کیانپارس در نزدیکی شهر اهواز، شوری آب به ۲۶۷۰ واحد و در زیر پل بهمن شیر آبادان به ۴۱۱۰ واحد رسیده است؛ یعنی گتوند با EC ۸۵۰ آب را رها کرده و این آب در آبادان به EC ۴۰۰۰ واحدی رسیده است.

مطالعات جانمایی سد گتوند با سبقه ی 60 ساله

یکی از انتقادات ناحق به جانمایی فعلی سد گتوند است اما کمتر کسی از سبقه ی مطالعاتی آن در ۶۰ سال گذشته دارد.از دهه ۴۰ شمسی نیاز به ساخت سدی که در پایین دست سدهای سلسله‌وار کارون قرار بگیرد، احساس شده بود. به جهت اینکه این سد، بالادست شهر اهواز باشد، از برق تولیدی آن استفاده کنند و به منظور تأمین و تنظیم آب شرب و کشاورزی شهرهای پایین دست مورد استفاده قرار بگیرد.

محوریابی و مطالعات این سد در دهه ۴۰ با شرکت «هارزای» امریکا و فرمانفرمایان ایران شروع شد. این شرکت در مطالعات اولیه، ۶ محور را برای احداث این سد مشخص کرد. دو محور پیشنهادی این شرکت، پایین دست محل فعلی سد گتوند است و چهار محور پیشنهادی، بالادست محل فعلی سد گتوند است.

در دهه ۵۰ شمسی، شرکت «موننکوی» کانادا مطالعات جدیدی انجام داد. این شرکت چهار محور را انتخاب کرد. دو محور بالادست محل فعلی سد گتوند بود، دو محور پایین دست محل فعلی سد گتوند قرار داشت.بعد از آن، شرکت «لامایر» آلمانی در دهه ۶۰، مطالعاتی انجام داد که سه محور را انتخاب کرد که دو محور بالادست محل فعلی سد گتوند و یک محور پایین دست محل فعلی این سد بود.

شرکت «مُشانیر» ایران، شرکت «کایتک» چین و لامایر آلمان، به صورت ترکیبی از سال ۶۵ تا سال ۶۸ مطالعاتی انجام دادند و محور کنونی را به عنوان بهترین محور ساخت سد گتوند انتخاب کردند.

گزارش : الهه سی ستار - شما و اقتصاد