به گزارش شما و اقتصاد به نقل از روابط عمومی موسسه عالی پژوهش تامین اجتماعی، عضو هیئت‌مدیره سازمان تأمین اجتماعی درباره بحث عدالت در دسترسی به خدمات درمانی گفت: واقعیت این است که اجرای عدالت مرحله‌ای و گام‌به‌گام است و باید تلاش کنیم عدالت را روزبه‌روز گسترش دهیم. چراکه عدالت به معنای بی‌طرفی است؛ یعنی سازمان برای ارائه خدمات افراد را دسته‌بندی نکند و این امکان را برای همه بیمه‌شدگان فراهم کند.

دکتر همتی افزود: نوع دیگری هم می‌توان به موضوع نگاه کرد. یک عدالت افقی و یک عدالت عمودی در نظام سلامت داریم. عدالت افقی به معنای آن است که درمانی برابر برای نیازی برابر فراهم کنیم و اگر دو فرد داریم که مشکل مشابهی دارند باکیفیت مشابه به درمانشان بپردازیم. عدالت عمودی هم به این معناست که اگر دو شخص مشکلات مشابهی ندارند و بیماری‌هایشان متفاوت است، درمان نامتجانسی دریافت خواهند کرد و درواقع درمان را بر اساس نیاز فرد انجام می‌دهیم.

وی در ادامه با اشاره به اینکه در سازمان تأمین اجتماعی از سال‌های دور برای رسیدن به عدالت، سطح‌بندی خدمات درمانی را شروع کردیم گفت: درزمانی که معاون درمان سازمان بودم سطح‌بندی را گسترش و توسعه دادیم و در این دوره هم همکاران ما در معاونت درمان این کار را ادامه دادند و یک برنامه سطح‌بندی جامع و کاملی را ارائه کردند که دو سه هفته قبل در هیئت‌مدیره سازمان نیز تصویب شد.

عضو هیئت‌مدیره سازمان تأمین اجتماعی افزود: در این برنامه مصوب، موارد خوبی دیده‌شده است. ما در برخی مناطق بر اساس سطح‌بندی، خدمت مستقیم ارائه می‌دهیم و در مناطقی دیگر که با سطح‌بندی ما تناسب ندارد، خرید خدمت می‌کنیم که آن‌هم بر اساس سطح‌بندی است.

دکتر همتی بابیان اینکه مسئولیت و تولیت نظام سلامت بر عهده وزارت بهداشت است اظهار کرد: وزارت بهداشت برای سال ۱۴۰۴ مطالعات وسیع و پیمایشی ملی انجام داده که بر اساس آن نیازهای کشور احصا و برنامه مشخصی برای ارائه خدمات درمانی در سال ۱۴۰۰ تدوین‌شده است که ما برای سطح‌بندی خدمات درمانی از آن برنامه (نقشه راه درمان کشور:۱۴۰۴) استفاده کردیم.

وی افزود: بر این اساس اگر وزارت بهداشت در منطقه‌ای در حال ساخت بیمارستان است و میزان دسترسی مردم را برای ارائه خدمات درمانی رفع می‌کند قاعدتاً نیازی به احداث بیمارستان نخواهیم داشت و خرید خدمت را در آنجا دنبال می‌کنیم و در مکان‌هایی که این امکان وجود نداشته باشد تولید خدمت می‌کنیم..

عضو هیئت‌مدیره سازمان تأمین اجتماعی با اشاره به تقسیم سطح‌بندی در قالب خدمات بستری و خدمات سرپایی گفت: در این وبینار آماری مبنی بر برخورداری هشت‌درصدی خانوار شهرستان سرباز سیستان بلوچستان از بیمه از سوی دکتر واعظ مهدوی ذکر شد که آمار شوک‌آوری است. در این‌که توزیع بیمه‌شدگان متغیر و نامتناسب است شکی نیست اما باید توجه کرد که طرف حساب سازمان تأمین اجتماعی بیمه‌شدگان جامعه کارگری هستند که اجباری و یا اختیاری تحت پوشش رفته‌اند.

دکتر همتی ادامه داد: استان‌هایی داریم که به‌واسطه وجود کارخانه‌ها، کارگران بیشتری دارند و در مقابل مناطقی داریم که شمار نیروی کاری که باید طبق قانون تحت پوشش بروند کمتر باشد. امید است به‌روزی برسیم که در مناطق محروم سرمایه‌گذاری‌های خوبی صورت بگیرد و مردم از خدمات بیمه‌ای بهره‌مند شوند.

وی با اشاره به شاخص‌های سطح‌بندی خدمات گفت: یکی از مهم‌ترین شاخص‌ها در بخش بستری، جمعیت بیمه‌شده است.  شاخص دیگر امکانات موجود کشوری است. فاصله تخت موجود تا تعداد تخت مطلوب را نیز بر اساس اطلاعات وزارت بهداشت، معین کرده‌ایم و نسبت تخت‌ها را محاسبه کرده و امتیاز داده‌ایم. شاخص بعدی لایه‌های ارائه خدمت است که در اینجا استانی که هیچ‌گونه مرکز درمانی و بخش بستری نداشته باشیم در اولویت است که بر اساس این اطلاعات،۷۰ شهر فاقد مرکز درمانی است که باید در بحث مراکز درمانی سرپایی اولویت‌بندی شوند.

عضو هیئت‌مدیره سازمان تأمین اجتماعی افزود: بر اساس برنامه سطح‌بندی وزارت بهداشت، ۴۴ شهرستان نیاز به لایه اول خدمات بستری، ۲۴۹ شهرستان نیاز به لایه دوم و ۱۱۵ شهرستان نیاز به لایه سوم خدمات دارند.

دکتر همتی گفت: درزمینهٔ تجهیزات با فنّاوری بالا نیز،نیازسنجی انجام‌شده و بازخوانی‌ها انجام‌گرفته و نیاز مراکز درمانی به این تجهیزات احصا شده است.البته در هیئت‌مدیره سازمان با توجه به نیاز بیمارستانی و بحران کرونا، با احداث ۵۵۱ تخت بیمارستانی بخصوص در بخش سی‌سی‌یو و آی‌سی‌یو موافقت شده که تا پایان سال راه‌اندازی می‌شوند.

وی گفت: شاخص‌هایی مانند توان جذب نیروی تخصصی، شرایط اقتصادی و اجتماعی منطقه‌ای و ....مدنظر است و امتیازاتی برای هرکدام در نظر گرفته‌شده و بر اساس امتیازبندی‌ها می‌دانیم که باید در کجا بیمارستان بسازیم و کجا باید خدمات را توسعه دهیم.

دکتر همتی اضافه کرد: در بخش سرپایی نیز شاخص‌های دیگری تعیین‌شده است. به‌عنوان‌مثال جمعیت بیمه‌شده، تعداد مراکز درمانی موجود در استان، تعداد مراکز درمانی طرف قرارداد، فاصله تا اولین مرکز سرپایی تأمین اجتماعی و غیره در سطح‌بندی لحاظ می‌شوند که امیدواریم بتوانیم در قالب یک برنامه ۵ ساله آن را محقق کنیم.

احصای نابرابری‌ها و محرومیت‌ها با اجرای نظام سطح‌بندی خدمات درمانی در راستای تحقق عدالت در سلامت

همچنین محمدرضا واعظ مهدوی در وبینار بررسی «اصول و ضوابط حاکم بر سطح‌بندی ارائه خدمات درمانی در نظام سلامت ایران» به مقوله عدالت در سلامت اشاره کرد و گفت: نظام‌های سلامت دارای سه سطح از هدف هستند؛ سطح اول دسترسی به خدمات دارای کیفیت بهتر و بالاتر، سطح دوم عدالت یعنی تأمین دسترسی همگانی به خدمات و سطح سوم پایداری منابع است.

وی با اشاره به شاخص‌های عدالت افزود: باید دید آیا برخورداری از امکانات برای همه خدمت گیرندگان فراهم‌شده است یا خیر؟ سؤال این است که آیا خدمات ارائه‌شده تأمین اجتماعی برای همه بیمه‌شدگان در تمام نقاط کشور فراهم است؟

واعظ مهدوی بابیان اینکه شاخص "میانگین" به‌تنهایی کفایت نمی‌کند و باید از چالش میانگین عبور کنیم و به توزیع شاخص در مناطق جغرافیایی مختلف کشور برسیم گفت: بر اساس یکی از گزارش‌های تأمین اجتماعی در برخی مناطق بیمه‌شدگانی هستند که دسترسی به خدمات درمانی برای آن‌ها فراهم نیست؛ که این اعم از خدمات تأمین اجتماعی یا خدمات دانشگاه‌های علوم پزشکی، بخش دولتی و یا حتی خیریه می‌شود.

رئیس انجمن علمی اقتصاد سلامت ایران افزود: در سایر بخش‌ها نیز با این مسئله مواجه هستیم. به‌عنوان‌مثال یک نابرابری در درآمد بین شهر و روستا وجود دارد. یا اگر میانگین تخت‌های بیمارستانی در کشور ۱.۵۹ است؛ اما این نرخ در برخی استان‌ها به ۰.۸۹ می‌رسد.

وی ادامه داد: همچنین در یک محاسبه آماری، مجموع بیمه‌شدگان کشور را در نظر گرفته‌ایم بر این مبنا که اگر خانواری یک نفر از اعضایش از یک نوع بیمه برخوردار باشد از ضریب امنیت اولیه‌ای بهره‌مند‌است؛ که در این رابطه به میانگین کشوری ۶۴ درصد رسیدیم به این معنا که در ۶۴ درصد خانوارها، به‌طور متوسط یک فرد بیمه‌شده وجود دارد که این نرخ در برخی استان‌ها مثل سمنان و یزد ۹۵ درصد و در برخی استان‌ها ۲۶ درصد است. حال‌آنکه در استانی مانند سیستان و بلوچستان هم یک توزیع یکپارچه وجود ندارد. این نرخ در زاهدان ۵۵ درصد و در برخی مناطق دیگر آن، مانند شهرستان سرباز ۸ درصد است و از هر ۱۰۰ خانوار شهرستان سرباز فقط هشت خانوار بیمه‌اند و مستمری بیمه دریافت می‌کنند.

رئیس انجمن علمی اقتصاد سلامت ایران با اشاره به اینکه در سطح‌بندی نیز باید به توزیع شاخص‌های جغرافیایی توجه داشته باشیم عنوان کرد: علاوه بر آن، توزیع بین گروه‌های مختلف اجتماعی و سطوح و دهک‌های درآمدی نیز مهم است.این سؤال مطرح است که آیا خدمات برای همه دهک‌ها به‌طور یکسان فراهم است؟ که معمولا دهک‌های پردرآمدتر بهره بیشتری دارند. از دهک‌های پایین نیز حمایت‌هایی صورت می‌گیرد ولی یک چالش در گروه‌های با درآمد متوسط و دهک‌های میانی داریم و الگوی مصرف طوری تغییر کرده که آن‌ها سعی می‌کنند خودشان را به گروه‌های با درآمد بالا نزدیک کنند اما چنین ظرفیتی وجود ندارد.

واعظ مهدوی افزود: شاخص دیگری همچون گروه‌های جنسیتی و توزیع خدمات در زنان و مردان نیز مطرح است و در برخی کشورهای توسعه‌یافته بررسی نابرابری‌ها را گسترده‌تر دیده و در بین اقوام و ادیان مختلف هم می‌سنجند.

وی با تأکید بر اینکه باید با توجه به این داده‌ها و شاخص‌ها، هدف‌گذاری کنیم تا بتوانیم به پوشش همگانی خدمات برسیم گفت: بحث دیگر آنکه پایداری منابع در پایداری خدمات تأثیرگذار است.امروز در تمام کتاب‌های اقتصاد سلامت، انطباق منابع با نیازها به‌عنوان راهبردی مهم شناخته می‌شود و چون نمی‌توانیم تمام خدمات را برای تمام اشخاص فراهم کنیم، سطح‌بندی نقشی کلیدی و تعیین‌کننده پیدا می‌کند.

رئیس انجمن علمی اقتصاد سلامت ایران افزود: لازم است برای تحقق هدف دسترسی همگانی و ارتقای کیفی خدمات به انطباق نیازها توجه کنیم که مقصود صرفه‌جویی نیست بلکه رسیدن خدمات به همگان است. با سطح‌بندی تلاش می‌کنیم منابع به دورترین گروه‌ها که قدرت چانه‌زنی ندارند و صدایشان کوتاه‌تر است برسد و تضمین کنیم حداقل خدمات برای همه فراهم می‌شود و هرکسی نیاز دارد در قالب یک الگوریتمی پله به پله عبور می‌کند تا به خدمات موردنیازش دست یابد. اصول حرکت ما در سطح‌بندی خدمات درمانی همین موضوع است.

واعظ مهدوی تأکید کرد که برای ما احراز بهره‌مندی همگانی از سطح سلامت استاندارد، مطلوب و یکسان برای همه بیمه‌شدگان هدف است. هر جا این بهره‌مندی با اختلال مواجه بود باید مداخله کنیم.درواقع باید نابرابری‌ها احصا شود و سپس به سیاستمدار داده و تمام این مطالعات به‌صورت فرآیند دیده شود.

وی گفت: در برنامه سطح بتدی خدمات درمانی تامین اجتماعی این اصول احصا شده است: ۱-تأمین خدمات تخصصی داخلی زنان ، جراحی اطفال ، برای بیمه‌شدگان هر شهرستان ۲-تأمین خدمات تخصصی خاص مثل ارتوپدی چشم و گوش و حلق و بینی، برای شهرستان‌های خاص که ارجاع چند شهر را پذیرا هستند،۳- تأمین کلیه خدمات تخصصی برای کلیه مراکز استان ۴-تأمین خدمات فوق تخصصی برای مراکز استانی خاص؛ تأمین مراقبت‌های فعال سلامت برای کلیه بیمه‌شدگان.

واعظ مهدوی افزود: باید نقشه دریافت خدمات و مراقبت‌های فعال برای کلیه بیمه‌شدگان طراحی و مصوب شود و به آنان ابلاغ گردد.

وی تأکید کرد: در مورد گروه‌های اجتماعی و قومیتی،باید سنجش سطح سلامت انجام شود و برای برخورداری گروه‌هایی که از سطح سلامت کمتری برخوردار هستند، حسب اقتضائات هر گروه برنامه‌ریزی و سیاست گزاری شود و سازمان باید به این موضوع توجه داشته باشد که خدمات بیماریابی و پیشگیری از عوارض بیماری‌ها ، می‌تواند از بسیاری از هزینه‌های آتی ، جلوگیری کند و این مراقبت ، نهایت حتی ازنظر اقتصادی به نفع سازمان است.