به گزارش شما و اقتصاد: نقطه قوت مناطق آزاد کشور در شاخص های چهارگانه، تولید است که در مقایسه با سرزمین اصلی دارای متوسط رشد بیشتری هستند؛ هرچند در سال های اخیر روند رشد سرزمین اصلی از منطقه آزاد بیشتر شده و این مناطق عملکرد قابل‌قبولی نداشته‌اند. سعید محمد دبیر شورای عالی مناطق آزاد در دولت سیزدهم اقداماتی را در راستای بهینه‌سازی عملکرد این مناطق شروع کرده است که با هم مرور می‌کنیم.

دبیر شورای مناطق آزاد تجاری - اقتصادی، تاکید مقام معظم رهبری در امسال را مانند چند سال اخیر در رابطه با بحث تولید، بسیار جدی عنوان کرد و از تلاش دولت سیزدهم برای حمایت از تولیدکننده در مناطق آزاد و برنامه اصلی خود در این باره با هدف حل مشکلات تولید و مسایل تولیدکنندگان و فعالان اقتصادی، خبر داد.

۹ منطقه آزاد شامل کیش، بانه و مریوان، قصرشیرین، قشم، چابهار، انزلی، ارس، اروند و ماکو در ایران فعال است. عملکرد مناطق آزاد در ایران به دلیل تطابق نداشتن با راهبرد توسعه در سال‌های اخیر، موفق نبوده‌است.

بررسی های یک گزارش پژوهشی توسط سازمان برنامه و بودجه کشور در فاصله سال های ۹۹-۱۳۹۲ نشان می دهد که مناطق آزاد ایران در چهار شاخص اصلی سرمایه گذاری داخلی و خارجی، تولید و صادرات نسبت به سایر مناطق آزاد جهان و حتی سرزمین اصلی عملکرد ضعیف و غیرقابل قبولی داشته اند.

براساس این تحلیل طی سال های ۱۳۹۹-۱۳۹۲ مناطق آزاد ایران در مقایسه با سرزمین اصلی در شاخص سرمایه گذاری خارجی ۱۰ درصد، در شاخص سرمایه گذاری داخلی ۷/ ۱درصد، در شاخص تولید حداکثر ۱/ ۳درصد و در شاخص صادرات کمتر از یک درصد موثر بوده اند. این درحالی که شاخص سرمایه گذاری خارجی در مناطق آزاد کشورهایی مثل مالزی، کره جنوبی و چین به ترتیب ۷۲درصد، ۲۸درصد و ۱۹درصد است؛ وضعیت شاخص صادرات نیز در کشورهای چین، مالزی، هند و امارات به ترتیب ۷۵درصد، ۴۹درصد، ۲۶درصد و ۳۰درصد گزارش شده است، اما آنچه باعث شده در این سال ها مناطق آزاد ایران نتوانند عملکرد قابل قبولی داشته باشند، مشکلات بیرونی این مناطق همچون سیاست های دولتمردان و شرایط اقتصادی کشور است که چندی پیش دبیر شورای عالی مناطق آزاد و ویژه اقتصادی تلویحا به آنها اشاره کرد.

از نگاه تحلیلگران سازمان برنامه و بودجه تهدیدها و چالش های مناطق آزاد ایران را می توان به دو دسته کلی عوامل درونی و بیرونی تقسیم کرد. البته خود عوامل درونی قابل تقسیم بر دو عامل ساختاری و عملکردی است.

تحلیلگران بر این باورند با توجه به مشکلات این مناطق، ضروری است نهادهای تصمیم ساز کشور، موانع و مشکلات ساختاری و درونی یا موانع و مشکلات بیرونی را شناسایی و مرتفع کنند تا مناطق آزاد کشور با توجه به وجود منابع سرشار انسانی، مادی و ظرفیت های بالقوه مالی و همچنین موقعیت منحصربه فرد اقلیمی و ژئوپلیتیک خود، بالاخص قرارگرفتن در شاهراه ارتباطات و تجارت بین الملل در بین قاره های اروپا، آسیا و آفریقا و قرارگیری در کریدورهای شمال- جنوب و شرق- غرب، نقش آفرینی ممتازی در توسعه و پیشرفت کشور داشته باشند.

در دولت سیزدهم سعید محمد به سمت دبیر شورای عالی مناطق آزاد تجاری- صنعتی و ویژه اقتصادی منصوب شده‌است. سعید محمد متولد ۱۳۴۷ در تهران، فرمانده قرارگاه سازندگی خاتم‌الانبیاء از مهر ۱۳۹۷ است که جایگزین عبادالله عبداللهی شده‌ است. او در سال ۲۰۱۴ موفق به کسب تندیس برنز جایزه بین‌المللی پروژه برتر در سطح مگاپروژه‌ها از انجمن بین‌المللی مدیریت پروژه (IPMA) شد.

سعید محمد در مهرماه سال گذشته و ابتدای حرکت خدمتی خود در دیدار با محمد عبدالله پور، فرمانده سپاه قدس استان گیلان راهبرد دبیرخانه مناطق آزاد را بازگرداندن این مناطق به جایگاه و مسیر اصلی خود به منظور افزایش میزان تولید و صادرات، عنوان کرد. وی وجود بازار مهم کشورهای حوزه دریای خزر و ظرفیت بالای آن برای ارائه تولیدات مختلف استانی و ملی را یک فرصت ویژه به شمار آورد و از تدوین تا اجرای برنامه‌های متنوع کوتاه مدت، میان مدت و بلندمدت برای رونق صادرات به ویژه صادرات صنایع دستی خبر داد.

همچنین دبیر شورای عالی مناطق آزاد تجاری و ویژه اقتصادی، شامگاه ششم آذرماه سال گذشته در نشست ماهیانه جامعه اسلامی مهندسین، با بیان وجود نواقص زیاد در کشور و فاصله غیرقابل قبول با آرمان‌های امام (ره) بعد از ۴۲ سال، افتخارات زیادی هم که ایجاد شده را یادآور شد و میزان رضایت مردم از مسئولین را ضعیف عنوان کرد و درخواست حرکت به سمت عالی از خوب شد.

سعید محمد در دوران کوتاه شروع مسئولیت خود توانسته‌ است تا با اقدامات مؤثر و تدوین راهکارها به برطرف سازی موانع و مشکلات پیش روی مناطق آزاد اهتمام ورزد و تلاش دارد مناطق آزاد تجاری- اقتصادی را به جایگاه اصلی و هدف والایی که برای این مناطق تببین شده برساند.

آن طور که دبیر شورای مناطق آزاد می‌گوید؛ ۷۹ مجوز منطقه آزاد در کشور صادر شده که ۳۲ منطقه فعال است ولی تنها ۲ درصد از صادرات غیرنفتی کشور از مناطق آزاد است و تولید در آنها یک درصد و سرمایه‌گذاری ۷ درصد است.

دبیر جوان و پرانرژی و هدف مناطق آزاد تجاری، دلیل معضلات امروز کشور که حاصل بی تدبیری ها است را رشد نقدینگی و خلق پول وحشتناک عنوان کرد که سبب شده یکی از مریض ترین اقتصادهای دنیا را داشته باشیم. راهکار درمان این بیماری توسط سعید محمد، کنترل و مهارنقدینگی و تولید، بیان شد.

به گفته سعید محمد، تولیدکننده ها از قوانین بی حساب و کتاب خون گریه می‌کنند و امروز یک جنگ اقتصادی داریم که نیازمند فرمانده اقتصادی است و هرکسی نباید تصمیم جزیره ای خود را بگیرد. مناطق آزاد ما گرفتار مشکلات زیادی هستند که اولین مسله زیرساخت‌هاست، بعد از گذشت ۳۹ سال هنوز کیش برق ندارد و ۲۲ هزار واحد خالی در کیش داریم که اگر در آن سکونت کنند با مشکل بزرگ برقی مواجه می شویم.

البته دبیر شورای عالی مناطق آزاد اقتصادی کشور اردیبهشت‌ماه سال جاری با انتقاد از مشکلات فرهنگی در کیش به عنوان پیشانی مناطق آزاد پرداخت. این در حالی است که ایشان سایر مناطق آزاد مانند ارس، ماکو و اروند را به خاطر اینکه سکونتگاه مردم بومی است را مبرا از این گونه مشکلات دانست.

مشکلاتی که سعید محمد برای مناطق آزاد به عنوان چالش‌های جدی برای فرار سرمایه‌گذار بیان می‌کند، عبارت است از: کاهش مداوم برخی مشوق ها طی دو سال گذشته، برگرداندن معافیت ۲۰ ساله مالیات بر ارزش افزوده در بودجه ۱۴۰۱، اعمال سختگیری و فشار در ثبت سفارش و نقض مشوق های گذشته که باعث می شود سرمایه گذاری دراین مناطق کاهش داشته باشد.

این مشکلات در حالی است که کشورهای رقیب مانند امارات متحده عربی برای جذب سرمایه گذاری زمین رایگان می دهند و معافیت مالیاتی ۵۰ ساله گذاشتند و تسهیلات خوب می‌دهند تا سرمایه های کشورهای دیگر از جمله ایران را جذب کنند و در این کار موفق بوده اند.

از اقدامات در دست اجرای سعید محمد برای مناطق آزاد، ایجاد بورس بین الملل و طراحی ساماندهی رمزارزها در مناطق آزاد است، چرا که مناطق آزاد جای خوبی برای مدل‌سازی و پایلوت بودن است.

همچنین کنترل مناطق آزاد از نظر واردات و قاچاق کالا، ارائه طرحی برای اعطای اختیارات، مشوق‌ها و تمرکز مدیریتی در مناطق آزاد، افتتاح ۸۲ طرح صنعتی، عمرانی و کشاورزی مناطق آزاد و ویژه اقتصادی، صادرات تولیدات مناطق آزاد در سال گذشته ۱۵ میلیارد و ۷۰۰ میلیون دلار، صادرات یک میلیارد و ۱۰۶ میلیون دلار در مناطق آزاد و سه میلیارد و ۵۹۰ میلیون دلار در مناطق ویژه اقتصادی بودیم که مجموع آن به چهار میلیارد و ۷۰۰ میلیون دلار رسیده از دیگر اقدامات سعید محمد در جهت بهتر شدن فضای صادراتی و تولیدی - اقتصادی مناطق ویژه و آزاد تجاری- اقتصادی تا کنون بوده است.

در سال ۱۴۰۰ در مناطق آزاد ۳۶ هزار میلیارد تومان و در مناطق ویژه اقتصادی ۶۴ هزار میلیارد تومان سرمایه‌گذاری انجام شده که ۹۰ درصد آن توسط بخش خصوصی بوده است.

همچنین دکتر احسان خاندوزی وزیر امور اقتصادی و دارایی در مورد نقش مناطق آزاد در اقتصاد کشور و تقدیر از اقدامات صورت گرفته، گفته است که مناطق آزاد در ماه‌های اخیر از دروازه‌های واردات به سمت سکوهای صادرات سوق یافته‌اند. این مناطق نقطه تماسی برای اقتصاد ایران و سرمایه‌گذاری خارجی هستند.

منطقه آزاد تجاری ایران محدوده حراست‌شده بندری و غیربندری است که از شمول برخی از مقررات جاری کشور متبوع خارج است. این مناطق با بهره‌گیری از مزایایی مانند معافیت‌های مالیاتی، بخشودگی سود و عوارض گمرکی، نبود تشریفات دست‌وپاگیر ارزی و اداری، تسریع در فرآیندهای صادرات و واردات با جذب سرمایه‌گذاری خارجی و انتقال فناوری به توسعه کشور کمک می‌کنند.