به گزارش شما و اقتصاد: تخت فولاد به ‌دلیل وسعت، و وجود مشاهیر مدفون در آن و وجود بناهای ارزشمند تاریخی یکی از مهم‌ ترین محوطه‌های تاریخی و فرهنگی ایران محسوب می‌ شود. تخت فولاد بیانگر هویت تاریخی و مذهبی اصفهان است در خود آثار تاریخی اسلامی مانند حجاری، خطاطی، معماری و … را جای داده است.

در این مقاله آس چارتر به معرفی قبرستان تخت فولاد اصفهان می پردازد. شما نیز برای بازدید از این قبرستان تاریخی می توانید با تهیه بلیط چارتر ارزان قشم اصفهان به این شهر سفر کنید.

عرفا و عالمان دفن شده در تخت فولاد اصفهان

این قبرستان در بخش جنوب شرق اصفهان واقع شده که آرامگاه و مزار بسیاری از بزرگان است. این قبرستان مانند: گورستان بقیع در مدینه، گورستان وادی السلام در نجف، ازمقدس ترین گورستان های جهان اسلام شناخته شده است.

از جمله عارفان و علمایی که در این مکان دفن شده اند می توان به بابارکن الدین، آقا جمال الدین خوانساری، بهاءالدین محمد اصفهانی معروف به فاضل هندی، محمد حسین عنقا ملقب به ملک الشعراء، حاج میرزا آقا امامی مینیاتوریست و بسیاری از افراد برجسته دیگر مانند: لسان الارض یا یوشع نبی، بهاءالدین محمد اصفهانی (فاضل هندی)، حاج آقا رحیم ارباب، جهانگیرخان قشقایی، ملا اسماعیل خواجویی، استاد جلال تاج اصفهانی، سید ابوالحسن شمس ‌آبادی، بانو امین، عطاء‌الله اشرفی اصفهانی و دانشمندان، زاهدان و عارفان بسیاری آرمیده‌اند.

نامگذاری تخت فولاد اصفهان

در زمان ها قدیم یک سری سنگ ها را با فاصله که بر روی آنها تخته هایی به جای پل خواجو جهت عبور گذاشته بودند، که در ابتدا نام تخته پل ها یا تخته پل لاد (لاد به معنای پل است) بوده که در طول زمان تغییر یافت ودلیل دیگر نیز وسعت این قبرستان بود که تا پل خواجو ادامه داشت. نام هایی دیگری نیز در طول زمان به تخت فولاد عنوان شده است، که می توان به لسان الارض و بابارکن الدین اشاره نمود. دلیل دیگرعلت نامگذاری تخت فولاد وجود مزار بابا فولاد حلوایی یکی از عارفان و عالمان بزرگ است.

تاریخچه تخت فولاد

قدمت قبرستان تخت فولاد به دوران قبل از اسلام بازمی گردد زیرا مزاری منسوب شده به یوشع نبی در گورستان تخت فولاد در تکیه لسان الارض در آن واقع شده است، در قرن 7 تا 10 هجری قمری این مکان برای عبادت بوده است. در عصر حکومت صفویان مردم طبق رسوم اموات خود را در همان محله خودشان دفن می کردند، و از این رو تا آن زمان نمی توان تخت فولاد را قبرستان کلی شهر نام برد و دقیقا در دوره صفویان بود که به دلیل گسترش شهر تکیه های زیادی در تخت فولاد به وجود آمد و به بزرگترین گورستان اصفهان تبدیل شد. دوره رونق تخت فولاد در زمان حکومت شاه عباس دوم بود، که در آن مهمانسرا، تکیه ها و باغ هایی ساخته شد. از کارهای جالب شاه عباس دوم، ایجاد دو یخچال بزرگ برای آب خنک دادن به زیارت کنندگان بوده است. با پایان دوره صفویه و حمله افغان ها تخت فولاد تا حد بسیار زیادی آسیب دید و در دوره هایی از حکومت قاجاریان قسمتی از آن مرمت شد. در این مکان یک مسجد و آب انبار به نام رکن الملک وجود دارد که به همت سلیمان خان رکن الملک نایب الحکومه اصفهان در زمان حاکمیت ظل السلطان ساخته شده است.

تکیه‌ های قبرستان تخت فولاد

تکیه در اصطلاح به محلی جهت برپایی مراسم سوگواری و عزاداری عالمان دینی و بزرگان وقت و همچنین محل دفن و مقبره‌ آن‌ها گفته می ‌شود. ساخت تکیه‌ در قرن هشتم هجری قمری و در اصفهان شروع شد و علاوه بر محل دفن عارفان، عالمان دینی و فقهای اصفهان، محل سکونت درویشان فقیر نیز بوده‌ است. از جمله تکیه‌هایی که در زمان حکومت پادشاهان صفوی در تخت فولاد اصفهان احداث شده است می ‌توان به تکیه‌های لسان‌الارض، بابا رکن‌الدین، بابا فولاد، میرفندرسکی، میرزارفیعا، خوانساری، آقارضی، خاتون‌‌آبادی، فاضل سراب و فاصلان اشاره کرد. تکیه های تخت فولاد بر حسب نوع معماری شان  به سه بخش تبدیل کرده اند که به شرح زیر می باشد:

تکیه های دوره صفویه تا قاجار

تکیه های دوره قاجار تا عصر حاضر

گلستان شهدای اصفهان

قبرستان مصلی

تکیه لسان الارض

تکیه‌ لسان‌الارض در بخش شرقی تخت فولاد اصفهان قرار دارد که قدمت آن به دوران دیالمه باز می ‌گردد. در دوره‌ حکومت صفویان بخش‌هایی به تکیه اضافه و باعث ایجاد تغییراتی در ظاهر اولیه‌ آن شد. در این بنای تاریخی، کتبیه‌ای مزین به خط کوفی و با هنر گچبری کشف شده است. این تکیه از صحنی بزرگ، عمارت و یک مسجد تشکیل می ‌شود که ساختمان مرکزی آن را شخصی به نام گالدیری، خانقاه نامیده است. این بخش شامل اتاق‌های مستطیل شکلی می ‌شود که به ‌صورت تودرتو و به شکل یک سری 9 تایی ساخته شده‌اند و ‌بوسیله راهرویی به یکدیگر متصل می‌ شوند.

تکیه‌ خاتون آبادی

تکیه‌ خاتون آبادی در بخش شمال غربی تخت فولاد اصفهان، قرار دارد و در تکیه شخصی به نام میرمحمد اسماعیل خاتون‌آبادی (مرشد صوفیه) مدفون شده است. ویژگی‌ جالب این تکیه، سبک ساخت ‌وساز آن و معماری، این تنها تکیه‌ موجود در تخت فولاد اصفهان است که هم ‌زمان ویژگی‌ مسجد و مدرسه را دارد.

تکیه آقا رضی

این تکیه در میان تکیه‌های چهارسوقی و خوانساری قرار دارد و از بخش‌های مختلفی از جمله بقعه، صحن و تعدادی حجره در پیرامون آن تشکیل شده است. این تکیه مکان خاکسپاری آقا رضی‌الدین محمد موسوی اصفهانی استمعماری این بقعه‌ تکیه به ‌صورت ساختمانی خشتی کوچک با چهارصفه که هر صفه از تاق و تویزه پوشیده و در بالای هرکدام، برجستگی‌هایی ایجاد شده است. قدمت این تکیه از دوران حکومت شاه سلطان حسین صفوی است.

تکیه بابا رکن‌ الدین

قدیمی ‌ترین عمارت تاریخی تخت فولاد تکیه بابا رکن الدین است که قدمت آن به دوران ایلخانی بازمی‌ گردد، در این بنا، رکن‌الدین مسعود بن عبدالله بیضاوی، از عارفان قرن هشتم هجری قمری مدفون شده است. بازسازی و مرمت این تکیه در دوران پادشاهی صفویان، به دستور شاه عباس اول انجام شد.

تکیه مادر شاهزاده

در این تکیه شخصی به نام مریم، دایه فرزند فتحعلی شاه و شیخ محمدتقی رازی، از عالمان برجسته‌ زمان، به خاک سپرده شده‌اند. معماری این عمارت به‌ شکل چهار ایوانی با دو ورودی که بالای ایوان شمالی سه اتاق را تعبیه کرده اند طراحی شده است. دیگر ایوان‌های جنوبی، شرقی و غربی با کمی جلوآمدگی در صحن، احداث شده‌اند. داخل گنبد تکیه نیز با مقرنس‌های گچی، و به خط بنایی و نقاشی تزیین شده اند.

مصلی تخت فولاد اصفهان

این بنا به عصر حکومت صفویان باز می گردد در این بخش یک بنا به نام مصلی اصفهان وجود دارد که مراسم های سیاسی، اجتماعی و نمازهای جماعت در آن برگزار می شده است. و در دوران صفویان در این مصلی نماز عید قربان و عید فطر را برگزار می کردند. در عصر صفویه یک مسجد در این مکان واقع شده بود که در طی زمان آسیب دید و اما در دوره قاجار یک مسجد دیگر به جای آن ساختند و هنوز هم کتیبه هایی از آن دوره در مسجد وجود دارد.

معماری تکیه ها قبرستان تخت فولاد

در تمامی ورودی‌ها سردر، هشتی، دالان یا پیش‌فضای ورود تعبیه و ساخته شده است، تکیه‌ها از صحن، حجره‌هایی در اطراف و ایوان‌هایی در اطراف خود برخوردار بودند، تکیه‌ها دارای بقعه‌ اصلی که محل دفن بزرگان و عالمان زمان بودند، اکثر بقعه‌های دوران صفویه، به‌ جز تکیه‌ میر که این تکیه بدون مقبره است، از خصوصیات و نکات معماری این تکیه ها یکسانبودن آن هاست. در دوران قاجار تکیه ‌سازی از رونق و پیشرفت بیشتری نسبت به دوران ماقبل خود برخوردار شدند. تکیه‌های ساخته شده در تخت فولاد شامل 20 تکیه می ‌شود، در دوران قاجاریه، نقشه‌ و معماری اکثر مقبره‌ها به ‌صورت هشت ‌ضلعی منتظم طراحی شده است.

مسیردسترسی به تخت فولاد اصفهان

تخت فولاد بخش شمالی به خیابان میر و از بخش جنوبی به خیابان سعادت آباد و دانشکده پرواز ( نیرو هوایی) منتهی می شود. همچنین در بخش شرقی خیابان سجاد اصفهان و در بخش غربی خیابان مصلی واقع شده است.