به گزارش شما و اقتصاد: این عصارخانه‌ های ابتدایی را در گذشته «چوغن ‌گری» نیز می ‌گفتند. این عصارخانه ها را می‌ توان نماد صنعتی ایران قدیم دانست. در این مقاله آس چارتربه معرفی عصارخانه شاهی این مکان تاریخی در اصفهان می پردازد. برای سفر به اصفهان وبازدید از این عصارخانه قدیمی شما می توانید بلیط هواپیما چارتر شیراز اصفهان را رزرو نمایید و سپس سفر کنید.

تاریخچه عصارخانه شاهی اصفهان

 عصارخانه شاهی اصفهان در دوران صفویه در سال ۱۰۲۱ تاریخی و هجری قمری به دستور شاه عباس اول عصارخانه تاریخی در شهر اصفهان همزمان با احداث  بازاربزرگ مدرسه ملا عبدالله ساخته شد. این عصارخانه با ارتفاعی حدود ۱۱ متر در یک طبقه و سه فضای گنبدی شکل با مقطع کجاوه ساخته شده است.

معرفی عصارخانه شاهی اصفهان

عصارخانه به نوعی کارخانه قدیم روغن گیری گفته می شود. روغن تهیه شده در عصارخانه ها بیشتر برای تامین روشنایی شهر استفاده می‌ شد. و همچنین عصارخانه محلی است که در آنجا خرد کردن برخی مواد مثل زرد چوبه و فلفل نیز در آن انجام می ‌گردد. و همین طور در اقدام به روغن گیری از دانه های روغنی همچون کنجد و کرچک نیز می ‌شود. عصارخانه در تاریخ کهن ایران زمین صنعتی است که قدمت دیرینه دارد، کنجد و کرچک از آن دسته از کالاهایی بوده که در زمان داریوش، پادشاه هخامنشی،  از ایران به مصر صادر می‌ شد، این صنعت در دوران صفویان، رونق چشمگیری همچون دیگر صنایع و هنرها در این دوران پیدا کرد و همین عامل باعث به وجود آمدن عصارخانه شاهی در اصفهان گردید. در عصارخانه شاهی روغن مورد نیاز برای روشنایی میدان، مساجد، دربار و سایر نقاط شهر به کار برده می ‌شد. عصارخانه شاهی از سال 1392 به عنوان اولین و تنها پایگاه تخصصی مطالعات فرهنگ عامه در کشور به فعالیت پرداخت و از سال 1395 این پایگاه طرح تاریخ شفاهی مشاغل سنتی اصفهان را آغاز نمود و چندین فیلم مستند نیز در همین راستا از این تحقیقات از مشاغل سنتی اصفهان تولید گردید.

معماری و فضای داخلی عصارخانه شاهی

 معماری سقف ‌ها به سبک طاق و چشمه و نورگیرهای سقف، روشنایی عصارخانه را تامین می ‌کنند. فضای اصلی دارای پنج قسمت پیشخوان، بارانداز، شترخوان، گرم‌ خانه و تیرخانه بوده است. دیوارها و سقف خشتی این عصار خانه نیز به دلیل کاربری آن بدون کاربندی، قاب ‌سازی، تزئینات و پنجره ساخته شده است.

سقف گنبدی شکل به دلیل خنک نگه داشتن محل برای نگهداری روغن موجود در عصارخانه بوده است. نمای ساختاری این عصار خانه از دو قطعه سنگ بزرگی که بر روی هم قرار گرفته تشکیل شده که از یک ‌طرف با اهرمی به چهارپا مثل الاغ یا شتر و اسب وصل بود که با حرکت حیوان به صورت دورانی، سنگ رویی آسیاب به حرکت درمی‌ آمد و با گردش این سنگ، مواد روغنی که وسط سنگ بود، نرم می ‌شد.

 قسمت بالای سنگ متحرک جایگاهی بود که مواد خرد شونده را داخل آن می‌ ریختند تا به زیر سنگ بروند و خرد بشوند.  با گذشت زمان و گسترش نیازهای مردم، عصارخانه‌ ها نیز پیشرفت کردند و تغییراتی در آنها شکل گرفت.
این نوع کارخانه برای اولین بار در اصفهان تاسیس شد و سپس به نواحی دیگر سرایت کرد. ساختمان باقی مانده عصارخانه امروز از سه بخش تیر خانه،‌ گرم‌ خانه و انبار تشکیل شده است.

امروزه از معدود عصارخانه‌های باقی مانده از گذشتگان است و دیگر از این عصارخانه ها خبری نیست و فقط در یزد، چهارمحال بختیاری و اصفهان بحالت متروکه باقی مانده است.

تیرخانه عصارخانه شاهی اصفهان

دانه های روغنی خام که زیربار سنگ آرد می شدند، را باآب مخلوط می کردن تا بهشکا خمیر دربیاید، سپس خمیر را در سبدهای ضخیمی از جنس گیاهی بنام کوپی می ریختند و به تیرخانه می فرستادند. تیرخانه بخش اصلی عصارخانه بود، این مکان دوتیر بزرگ و قطور چوبی و قرقره و اهرم چوبی به اسم تیلویه و دیواراسپرتشکیل می شد. در کف تیلویه ناودان و خمره ای برای جمع آوری روغن قرار داشت، بعد از اتمام روغن گیری روغن ها به خمره ای بزرگتر منتقل می شدند، و خمره ها درانبار وداخل دیوار نگهداری می شدند.

کتاب عصارخانه شاهی اصفهان

از سوی موزه عصارخانه شاهی کتاب عصارخانه شاهی به سه زبان فارسی، انگلیسی و عربی از سوی سعید سیاحیان خلاصه و جمع آوری شده و در سال 95 به چاپ رسیده است. وی در این کتاب به بررسی کارکرد مختصر عصارخانه‌ ها و معرفی موزه عصارخانه شاهی می‌ پردازد، و در بخش های دیگر کتاب نیز به معرفی قسمت‌ های مختلف عصارخانه، دانه ‌های روغنی و کاربردشان در مصارف مختلف آن می پردازد.

بازسازی عصارخانه شاهی

در سال های  1340 تا سال 1349 برای حرکت دادن تیر بزرگ و چرخش سنگ آسیاب، از موتور برق استفاده شده و بعد از آن زمان، عصار خانه شاهی به دلیل پیشرفت صنعت در این حرفه و وجود تجهیزات مکانیزه از کارافتادگی یکی از از بازوهای روغن گیری، ادامه کار مقرون به صرفه نبود و عصارخانه  به مدت 30 سال تعطیل گردید، تا اینکه سـازمان نوسازی بهسازی شهرداری اصفهان، در سال  1379 عصارخانه شاهی را از مالک آن خریداری کرد و اقدام به بازسازی و مرمت آن نمود. و امروزه این عصارخانه به عنوان موزه مورد بازدید مردم و گردشگران قرار دارد.

موزه عصارخانه شاهی اصفهان

این موزه به عنوان برترین موزه کوچک کشور، در سال 2017  نشان جهانی ایکوم (کمیته ملی موزه‌های ایران) را دریافت نمود. موزه عصارخانه شاهی یکی از جاذبه های دیدنی شهر اصفهان است. وجود مجسمه هایی در حا کار کردن و مجمسه شتری نیز کخ در حال انجام کار است از زیبایی های این موزه است.

جاذبه های و جاهای دیدنی اطراف عصارخانه شاهی

شما در کنار دیدن مجموعه زیبا و بی نظیر عصارخانه شاهی می ‌توانید از دیگر جاهای دیدنی اصفهان مانند: مسجد امام، پارک ناژوان، عمارت عالی قاپو و بسیاری از دیدنی های دیگر اصفهان نیز دیدن نمایید.

مسیر دسترسی به عصارخانه شاهی اصفهان

عصارخانه شاهی در میدان نقش جهان، جنب ورودی بازار قیصریه، بازارقنادها، بازار عصاری قرار دارد.