به گزارش شماواقتصاد: سرمایه‌گذاری را می‌توان به دو دسته متعارف (Conventional Investment) و جایگزین (Alternative investment) تقسیم‌بندی کرد. در حقیقت، دارایی‌های مثل سهام، اوراق با درآمد ثابت و وجه نقد را می‌توان جز دسته سرمایه‌گذاری‌های رایج و متعارف قرار داد. در سوی مقابل، دارایی‌هایی مثل سهام شرکت‌های استارت‌ آپی، صندوق‌های پوشش ریسک، انواع کالا و گواهی سپرده کالایی، املاک و مستغلات و اوراق مشتقه، در دسته‌ سرمایه‌گذاری‌های جایگزین قرار می‌گیرند.

یکی از ابزارهای پوشش ریسک در سرمایه‌گذاری، استفاده از اوراق مشتقه است. این اوراق، دسته‌ای از قراردهای مالی هستند که ارزش آن‌ها به تغییرات قیمت یک یا گروهی از دارایی‌های پایه وابسته است. از رایج‌ترین دارایی‌های پایه می‌توان به سهام، اوراق با درآمد ثابت، انواع صندوق‌های سرمایه‌گذاری، طلا، زعفران و سایر دارایی‌ها اشاره کرد.

شاید بتوان یکی از بهترین تجربه‌های کاربرد اوراق مشتقه بازارهای مالی را در بحران مالی سال ۲۰۰۸ مشاهده کرد. زمانی‌که مایکل بری، مدیر صندوق پوشش ریسک Scion Capital با پیش‌بینی خود از افت شدید بازارهای سهام و مسکن، سرمایه‌گذاری بزرگی در اوراق مشتقه انجام داد. در نتیجه این سرمایه‌گذاری، مایکل بری توانست بازدهی مناسبی در خلال یکی از بزرگ‌ترین بحران‌های مالی کسب کند.

در حقیقت، ویژگی مهم اوراق مشتقه، امکان معامله دو طرفه آن‌هاست. به این معنی که فروشنده و خریدار، با پیش‌بینی روند دارایی پایه می‌توانند از سرمایه‌گذاری در این اوراق، بازدهی کسب کنند. همچنین، اکثر این اوراق دارای مکانیزم اهرم مالی هستند. اهرم مالی امکان کسب بازدهی مضاعف و البته زیان مضاعف را در یک دارایی به‌وجود می‌آورد.

انواع اوراق مشتقه

به صورت کلی، اوراق مشتقه را می‌توان به چهار دسته قراردادهای آتی یا فیوچرز (Futures)، پیمان آتی یا فوروارد (Forward)، اختیار معامله یا آپشن (Option) و سوآپ (Swaps) تقسیم کرد. اما، قراردادهای آتی و اختیار معامله به علت حجم معاملات بالا و نحوه خرید و فروش آسان همراه با مکانیزم اهرم مالی، در بین معامله‌گران محبوبیت بیشتری دارند. 

قرارداد آتی 

به صورت کلی قرارداد آتی توافقی بین دو طرف، برای خرید و تحویل یک کالا در تاریخ مشخصی در آینده است. در بازار سرمایه ایران، در حال حاضر قرارداد آتی برای سهام برخی از شرکت‌ها و صندوق‌های سرمایه‌گذاری وجود دارد. در بازار آتی بورس کالا، قرارداد آتی برای کالاهایی مثل زعفران، نقره، شمش طلا، صندوق سرمایه‌گذاری مبتنی بر طلا، زیره و پسته وجود دارد.

مکانیسم خرید و فروش قراردادهای آتی به‌این صورت است که سرمایه‌گذار می‌تواند در هر دو وضعیت خرید و فروش موقعیت اخذ کند. به طور مثال قرارداد آتی شمش طلا با موعد تحویل آبان ۱۴۰۲ وجود دارد. فردی با اخذ موقعیت خرید،‌ با خرید ۱ قرارداد آتی شمش طلا می‌تواند در صورت بازدهی مثبت شمش، با توجه به مکانیزم اهرم مالی، بازدهی مضاعف نسبت به بازدهی دارایی پایه (شمش طلا) داشته باشد. از طرفی، فردی پیش‌بینی می‌کند که قیمت شمش طلا افت خواهد کرد. این فرد با اخذ موقعیت فروش، با خرید ۱ قرارداد آتی فروش، در صورت افت قیمت شمش طلا، می‌تواند بازدهی مضاعفی را از روند نزولی کسب کند. 

باید به این نکته توجه داشت، می‌توان موقعیت خود در قرارداد آتی را پیش از رسیدن به موعد سررسید بست، یا در موعد سررسید کالا را تحویل گرفت. لازم به ذکر است، صندوق‌های سرمایه‌گذاری مبتنی بر طلا با توجه به‌اینکه ماهیت فیزیکی ندارند، تحویل آن‌ها به‌صورت اعطای واحدهای سرمایه‌گذاری انجام می‌شود.

قرارداد اختیار معامله 

یکی دیگر از ابزارهای پوشش ریسک در بین سرمایه‌گذارن و معامله‌گران حرفه‌ای، قرارداد اختیار معامله در بورس است. 

قرارداد اختیار معامله، قراردادی دو طرفه بین خریدار و فروشنده است که بر اساس آن، خریدار قرارداد حق (نه الزام و تعهد) دارد که مقدار معینی از دارایی مندرج در قرارداد را، با قیمت معین و در زمان مشخصی در آینده بخرد یا بفروشد. اختیار معامله بر دو نوع اختیار معامله خرید (Call-Option) و اختیار معامله فروش (Put-Option) است. 

در اختیار معامله خرید، خریدار حق خرید دارایی پایه را با قیمت از پیش تعیین شده در آینده دارد. در طرف مقابل، در اختیار معامله فروش، خریدار حق فروش دارایی پایه را به قیمت از پیش تعیین شده در آینده دارد.

در بازار سرمایه ایران، قراردادهای اختیار معامله بر روی سهام و انواع صندوق‌های سرمایه‌گذاری وجود دارد. همچنین، در بازار آتی بورس کالا قرارداد اختیار معامله بر روی کالاهایی هم‌چون سکه طلا، صندوق‌های سرمایه‌گذاری مبتنی بر طلا و زعفران وجود دارد. 

استراتژی‌های معاملاتی در قراردادهای آتی و اختیار معامله

با توجه به‌اینکه قراردادهای مشتقه جزء دارایی‌های با ریسک بسیار بالا قرار دارند، بهتر است با استراتژی مناسب در این بازار فعالیت کرد. از مهم‌ترین استراتژی‌های معاملاتی در قراردادهای آتی می‌توان به آربیتراژ (Arbitrage) و هج (Hedge) اشاره کرد.

همچنین، از مهم‌ترین استراتژی‌های معاملاتی در اوراق اختیار معامله، می‌توان به کاورد کال (Covered call) و استردل (Straddle) اشاره کرد.

بهتر است به این نکته اشاره شود که تفاوت اصلی در قراردادهای اختیار معامله و آتی در تعهد خریدار و فروشنده است. در قراردادهای آتی هر دو طرف معامله، یعنی خریدار و فروشنده ملزم به ایفای نقش خود در قرارداد هستند. به‌ این صورت که فروشنده کالا باید در موعد سررسید، کالا را به خریدار تحویل دهد و خریدار کالا نیز باید در موعد سررسید، وجه لازم را پرداخت کند. اما، در قرارداد اختیار معامله، خریدار الزامی به اعمال قرارداد خود ندارد اما در صورت تمایل او به اعمال قرارداد، فروشنده ملزم به ایفای نقش خود خواهد خود.