برای حمایت و ایجاد هم‌افزایی در جهت تحقق هرچه سریع‌تر و بهتر شفافیت اطلاعات در موسسات عمومی و دولتی که عهده دار ارائه خدمات به مردم و حاکمیت می‌باشند نظیر دستگاه ها و سازمان های وابسته به قوای سه گانه، تعدادی از ابهامات و نارسایی‌های مشاهده‌ شده در سامانه های اطلاعاتی آنها مورد بررسی اجمالی قرار گرفته است.

آنچه مسلّم است در عصر اطلاعات و ارتباطات، داده‌ها نقش اصلی را در حکمرانی خوب داشته و دیگر هیچ حکومتی نمی‌تواند بدون اتکاء به داده‌ها و اطلاعات حجیمی که در هر لحظه در حال تولید و انتشار است، به اهداف استراتژیک و حتی عملیاتی خود دست یابد و مسئولیت اصلی خود را در قبال یک سرزمین و شهروندان آن ایفا کند. همانطور که می‌دانیم برخلاف گذشته دیگر حکومت‌ها به تنهایی و بدون مشارکت مردم - یعنی صاحبان اصلی منابع و منافع کشور - توانایی تولید و ارائه خدمات را ندارند و می‌بایست نقش آن‌ها از جایگاه عملیاتی به جایگاه نظارت و سیاستگذاری ارتقاء یابد. لیکن تا زمانی که مردم به صورت حداکثری به همان داده و اطلاعات نزد حاکمیت دسترسی نداشته‌ باشند – البته ضمن رعایت ضوابط مرتبط از جمله حفظ حریم خصوصی اشخاص و اسرار حاکمیتی و یا امنیتی کشور که می‌بایست طبق قانون حدود و ثغور آن‌ها نیز مشخص شود - قطعاً نمی‌توانند نقش و مشارکت اثربخشی داشته ‌باشند. این دسترسی حداکثری به اطلاعات که می‌بایست به صورت انتشار داده درست، با‌کیفیت و به‌ موقع از طرف حاکمیت باشد - نه براساس درخواست مردم - را می‌توان تعریفی نزدیک به شفافیت اطلاعات قلمداد کرد.

با توجه به شرایط ویژه کشور در تمامی ابعاد اقتصادی، اجتماعی و ... به نظر می‌رسد دستگاه‌ها و نهادهای کشور می‌بایست قبل از قرار گرفتن در شرایط بحرانی و تنگنای برون‌رفت از آن، اقدامی اساسی در خصوص تحقق شفافیت اطلاعات داشته ‌باشند.

در این مقاله برای حمایت و ایجاد هم‌افزایی در جهت تحقق هرچه سریع‌تر و بهتر شفافیت اطلاعات در موسسات عمومی و دولتی که عهده دار ارائه خدمات به مردم و حاکمیت می‌باشند نظیر دستگاه ها و سازمان های وابسته به قوای سه گانه، تعدادی از ابهامات و نارسایی‌های مشاهده‌ شده در سامانه های اطلاعاتی آنها مورد بررسی اجمالی قرار گرفته است.

نارسایی‌ها:

۱. به طور کلی سامانه‌ها برای جمع‌آوری اطلاعات و مدیریت فرآیندهای خود سازمان‌ها است؛ در واقع گردش کار‌های داخلی الکترونیکی شده‌است ولی برای شفافیت اقدامی صورت نگرفته‌است و نقشه راه شفافیت وجود ندارد.

۲. پس از شفافیت و انتشار عمومی اطلاعات در هر سازمان، بازخورد‌های ارزشمندی در راستای بهبود فرآیند‌ها و خدمات محقق می‌شود؛ در نتیجه باید در هر سامانه‌ مکانیزمی برای ارزیابی بازخورد مردم لحاظ شود تا بتوان سطح و نوع خدمات آن را بهبود بخشید، که در اکثر سامانه‌ها پیاده‌سازی نشده‌است.

۳. بعضی سامانه‌ها بیشتر برای استفاده داخلی کاربران خود مجموعه مناسب است و با توجه به تخصصی بودن محتوای برخی مطالب پیشنهاد می‌شود پیشخوان‌های تخصصی برای راهنمایی شهروندان در نظر گرفته شود.

۴. با فرض مشخص بودن داده‌های قابل انتشار و منتشر شدن آن‌ها، داده‌ها بایستی قابلیت خوانش توسط ماشین را دارا باشند و ساختار و شمای صحیح و قابل پردازشی داشته‌باشند. لازم به ذکر است انتشار فایل‌ها با فرمت PDF نمی‌تواند بیانگر شفافیت اطلاعات باشد. در واقع اصول و قواعد تولید داده باید در سامانه‌ها رعایت شود؛ به طور مثال داده‌هایی با فرمت اکسل، داده‌های تجمیع‌شده و داده‌های صرفاً آماری قابل قبول نیستند و در برخی از اقلام اطلاعاتی می‌بایست به جای متن، از کدینگ استفاده شود.

۵. انتشار حداکثری داده می‌بایست همراه با رعایت حریم خصوصی، اسرار حاکمیتی و اسرار شغلی صورت گیرد، لیکن اگر خود این محدودیت‌ها به صورت کامل تبیین و شفاف نشود خودداری از انتشار هر داده‌ای به دلیل حفظ محرمانگی نه تنها مفید نخواهد بود بلکه حساسیت عموم به نهادها و مؤسسات را نیز افزایش خواهد داد.

همواره یکی از دغدغه‌‌های بسیاری از موسسات دولتی و عمومی در اجرای شفافیت اطلاعات و دریافت داده از مجموعه های ذیربط در سطح فرآیندهای داخلی و فرآیندهای یکپارچه بین سازمانی، محدودیت‌های اعلام شده در ارائه داده نظیر محرمانگی اطلاعات است. پیشنهاد می‌شود حتی خود این محدودیت‌ها که برخی جنبه قانونی و برخی صرفاً ناشی از تعارض منافع می‌باشد نیز به صورت شفاف در سامانه‌ها اطلاع رسانی شود. این اقدام باعث می‌شود هم مطالبه‌گری مردم در مسیر درست قرار‌گیرد و هم مانعی برای رانت خواری افراد عهده دار یا مجری فرآیندها باشد که متاسفانه از همین ابهامات به نفع خود بهره می‌برند.  

ابهامات:

۱. هر سامانه‌ای برای جمع‌آوری داده، فرآیندهای خاص خود را دارد. فرآیندهای هر سامانه باید شفاف باشند. آیا این فرآیندها برای اینکه اطلاعات غیر لازم جمع‌آوری نشود و اطلاعات لازم نادیده گرفته‌ نشود، جامعیت و مانعیت لازم و کافی را دارند؟ به عنوان مثال بر اساس مأموریت سازمان چه داده‌هایی باید جمع‌آوری شود؟

۱. مکانیزم صحت سنجی داده‌ها و اعتبارِ اطلاعات جمع‌آوری‌شده مشخص نیست. چگونه می‌توان میزان صحت داده‌ را پس از انتشار متوجه شد؟

اگر داده نادرست باشد، نتیجه‌گیری و تصمیم‌گیری مبتنی بر آن ممکن است انحراف از واقعیت ایجاد کند و نتوان بر اساس آن سیاستگذاری درستی انجام داد. برای صحت‌سنجی و درستی‌آزمایی داده‌ها، روش‌های گوناگونی وجود دارد. به عنوان مثال می‌توان از API برای انتقال داده و به‌روزرسانی آن به صورت سیستماتیک استفاده‌ کرد.

۲. در این سامانه ها مکانیزم رویداد نگاری و ثبت سوابق اطلاعات چگونه است؟ آیا سوابق صرفاً در اختیار سازمان است یا در جایی برای بررسی و نظارت ارائه می‌شود؟

۳. آیا در موسسات مذکور تحلیل داده و داده‌کاوی روی داده‌ها صورت می‌گیرد؟

۴. آیا در موسسات مذکور تاکنون به اثر دستاوردهای شفافیت بر چالش‌های اقتصادی و سیاسی و اجتماعی کشور پرداخته شده است؟ بدون شک سیاست‌گذاری‌های برخی این موسسات جریان‌ساز است و به نوعی زندگی مردم با تصمیماتشان گره‌خورده‌است. پیشنهاد می‌شود دستاوردهای حاصل از حرکت هر سازمان در جهت شفافیت اطلاعات نیز شفاف شود.