۱۳۶۴: لغو مصوبه قبلی و صدور مجوز برای ساخت مترو

در تاریخ ۷ فروردین ۱۳۶۴ روزنامه اطلاعات به نقل از محمد نبی حبیبی شهردار تهران در زمینه احداث مترو نوشت: "بر خلاف شایعاتی که وجود دارد مسئله مترو با همان شدت و قوت گذشته در حال پیگیری است. لیکن این طرح مقدماتی دارد که پیشرفت در این مقدمات کار ساده‌ای نیست. اصل موضوع هم این بود که این سد عدم بحث در مورد مترو شکسته شد . وی گفت: یک مجمع‌عمومی متشکل از وزرای کشور، راه‌وترابری، اقتصاد و دارایی برنامه‌وبودجه و شهردار تهران مشغول بررسی جزئیات و چگونگی احداث مترو تهران است همچنین شرکت متروی تهران نیز یک سری اقدامات در زمینه راه‌اندازی ماشین‌های حفاری انجام داده و با بعضی از شرکت‌های داخلی نیز وارد مذاکراتی شده است."

احیای شرکت مترو

هیئت وزیران در جلسه مورخ ۱۰ فروردین ۱۳۶۴ مصوبه شماره ۱۲۹۱۲۴ مورخ ۶۰.۱۲.۲۱  را لغو کرد و مقرر شد تا شرکت راه‌آهن شهری تهران و حومه بر اساس لایحه قانونی اصلاح قانون تأسیس شرکت راه‌آهن شهری تهران و حومه مصوب ۵۹.۴.۱۵ شورای انقلاب و اساسنامه شرکت مزبور و با رعایت سایر مقررات مربوطه نسبت به اجرای طرح متروی تهران اقدام نماید.

بر اساس این مصوبه کارکنان شرکت مترو که به سایر شرکت‌ها، دستگاه‌های اجرایی و شهرداری‌ها مأمور و یا منتقل شده بودند نیز می‌توانستند در صورت نیاز و پیشنهاد شرکت مترو و با رعایت مقررات مجدداً به شرکت برگردند و چنانچه انتقال آنان امکان‌پذیر نبود شرکت مجاز بود از کارکنان مؤسسات و دستگاه‌های اجرایی مذکور در حدود مقررات استفاده نماید.

روزنامه اطلاعات فردای آن روز به نقل از شهردار تهران تیتر زد: "عملیات احداث متروی شهر تهران از سال جاری آغاز خواهد شد" شهردار تهران در این مصاحبه گفت: «با فراهم آمدن زمینه‌های لازم عملیات احداث متروی شهر تهران از سال جاری آغاز خواهد شد.

 آقای محمد نبی حبیبی شهردار تهران با اشاره به تصویب پروژه متروی شهر تهران در جلسه دیشب هیئت دولت گفت: مجمع‌عمومی متروی تهران با تنظیم طرح‌ها و برنامه‌های جدید و مذاکره با شرکت‌های داخلی و خارجی امیدوار است از سال جاری شروع به احداث متروی شهر تهران نماید. وی افزود: هم اکنون با هیچ کشوری قراردادی مبنی بر ایجاد مترو اتخاذ نشده است و ما مشغول بررسی کشور و یا حتی شرکت طرف قرارداد خود هستیم که با توجه به شرایط خاص سیاسی و اقتصادی ما، این را به پایان رساند.»

مخالفان سرانجام مترو را پذیرفتند

علی‌رغم ابلاغ مصوبه اجرای طرح مترو به وزارت کشور همچنان موانع زیادی بر سر ساخت مترو وجود داشت و تلاش‌ها برای جلب نظر مخالفان در این سال ادامه پیدا می‌کند.

روزنامه اطلاعات در تاریخ ۲۵ اسفند ۱۳۶۴ می‌نویسد: در دیدار شهردار تهران، معاون وزیر کشور و جمعی از مسئولین ذی‌ربط با حضرت آیت‌الله منتظری ایشان موافقت فرمودند کار احداث متروی تهران دنبال شود. در این دیدار تأکید شد که در کار احداث مترو نیروی کارگری جدید به تهران جذب نشود و اعتباراتی که می‌بایست صرف مناطق محروم کشور شود صرف ایجاد مترو نگردد.

۱۳۶۵: دعوت از مهندس اصغر ابراهیمی برای قبول مدیرعاملی مترو

روزنامه‌ها در خرداد سال ۱۳۶۵ خبر از انتصاب آقای ابراهیمی به سمت مدیرعاملی مترو می‌دهند. در کتاب خاطرات مهندس ابراهیمی آمده است: یک روز از دفتر رئیس مجلس شورای اسلامی با من تماس تلفنی گرفتند و گفتند امروز ساعت ده صبح به مجلس بروم. من به آنجا رفتم. بعد از چند دقیقه انتظار وارد اتاق آقای هاشمی رفسنجانی شدم و سلام کردم. بعد از یک احوالپرسی کوتاه، گفت: من آبرو گذاشته‌ام و موضوع احداث مترو را در نمازجمعه با مردم مطرح کرده‌ام. یک سال و نیم است به هر کسی که می‌گوییم، می‌آیند و می‌گویند نمی‌شود و باید امتیازی به خارجی‌ها بدهیم وگرنه نمی‌توانیم. دیشب به‌اتفاق سران قوا خدمت حضرت امام (ره) بودیم و موارد مختلفی مطرح شد.

در مورد مترو قرار شد شما مسئولیت را بپذیرید و کار را شروع کنید. اگر شما به این جمع‌بندی برسید که نمی‌توانیم مترو را خودمان احداث کنیم، راه‌حلی که کمترین هزینه را داشته باشد پیشنهاد بدهید. من گفتم: حاج‌آقا من الان معاون لجستیکی سازمان صنایع دفاع و رئیس هیئت‌مدیره و مدیرعامل سازمان آب منطقه تهرانم و روزانه حدود هجده ساعت کار می‌کنم. روی صنایع موشکی و جنگ الکترونیک برنامه‌ریزی می‌کنم و کار پشتیبانی نیروهای مسلح را انجام می‌دهم. شاید بیش از دوازده ساعت در روز آنجا هستم و چند ساعت هم در سازمان آب منطقه تهران و حدود چهار ساعت هم می‌خوابم. وقتی نمی‌ماند که یک کار جدید را شروع کنم. آقای رفسنجانی گفت: هر دو کار را با هم انجام بده. گفتم: شدنی نیست. حجم کار در آنجا بالاست.

کار در مترو کمتر از کمک برای جبهه نیست

آقای رفسنجانی گفت: موضوع شروع کار احداث مترو در این مقطع بسیار مهم است و من تکلیف می‌کنم شما کار مترو را شروع کنید؛ زیرا مترو کمتر از کمک برای جبهه نیست، به سه دلیل: یکی اینکه اگر ما الان احداث مترو را شروع کنیم پیامی برای دنیا دارد که ما به فکر اینکه روزمان را به شب برسانیم نیستیم، بلکه به فکر این هستیم که برای بیست تا پنجاه سال آینده برنامه‌ریزی کنیم. نکته دوم اینکه اگر مترو را شروع کنیم، پناهگاه بزرگی برای مردم تهران است؛ زیرا تهران مثل مهران نیست که مردم بتوانند به کوه بزنند اینجا به‌رغم موشک‌باران یا بمباران باید بمانیم و کشور را اداره کنیم. جنگ ممکن است بیست سال طول بکشد. مترو یک پناهگاه مهم است. نکته سوم این است که پیمانکارها و نیروهای متخصص بیکار هستند و اگر کار جدی را شروع نکنیم، خیلی از آنها از کشور می‌روند و زمانی که برای بازسازی نیاز داریم این نیروها را در اختیار نخواهیم داشت. با احداث مترو برای پیمانکاران و مشاوران کار ایجاد شده و تحرک و فعالیتی که در سطح شهر شروع می‌شود، امید ایجاد می‌کند. علاوه بر این با احداث مترو تصادفات کاهش می‌یابد و تخت‌های بیمارستان‌ها برای مجروحان جنگ آزاد می‌شود و از اتلاف وقت مردم جلوگیری می‌شود. من دو سال پیش موضوع را در نمازجمعه مطرح کرده‌ام، ولی متأسفانه تا حالا شروع به کار نشده است. من گفتم: حاج‌آقا تحصیلات دانشگاهی من نفت و گاز است. من اصلاً سوار مترو نشده‌ام و نمی‌دانم مترو چیست. بهتر نیست یک مهندس راه و ساختمان یا راه‌آهن را انتخاب کنید؟ من هم در حد توان به او کمک می‌کنم. آقای هاشمی فرمودند: نه بهتر است شما مدیریت را به عهده بگیرید و از توان مهندسان استفاده کنید.

خارجی‌ها برای ادامه ساخت مترو چه امتیازهایی می‌خواستند؟

بعد ادامه دادند که آقای آقازاده با روس‌ها صحبت کرده آنها گفته‌اند امتیاز نفت دریای خزر را بدهید، ما می‌آییم و مترو تهران را می‌سازیم. وزارت امور خارجه با فرانسوی‌ها صحبت کرده‌اند و آنها گفته‌اند ۵.۵ میلیارد دلار در کشور فرانسه سپرده بگذارید تا بیاییم و کار را ادامه بدهیم. ژاپنی‌ها امتیازات نفتی در خلیج‌فارس را خواسته‌اند تا بیایند و کار را شروع کنند. اگر واقعاً شما هم به این نتیجه رسیدید که باید امتیازی بدهیم تا خارجی‌ها بیایند و کمک کنند، پیشنهادی را که کم‌هزینه‌تر باشد و حداکثر توان کشور را نیز درگیر اجرای کار کند و زودتر به نتیجه برسد، پیشنهاد بدهید.

پرسیدم: برای شروع کار چه چیزی داریم؟ ایشان گفت: آقای منتظری مخالف‌اند. دولت و مجلس هم مخالف هستند. حضرت امام، من و آقای خامنه‌ای موافق هستیم. امسال قیمت نفت بشکه‌ای هفت دلار شده و پیش‌بینی می‌کنیم درآمد کشور پنج تا شش میلیارد دلار شود. دو میلیارد دلار برای هزینه‌های جنگ است و دو میلیارد دلار برای ارزاق کوپنی و یک تا دو میلیارد دلار برای اداره کشور می‌ماند؛ لذا ارز و ریال هم نداریم و شما باید از منابع داخلی و خارجی منابع موردنیاز را تأمین کنید.

گفتم: با این اوضاع من خودم را صالح نمی‌دانم مگر اینکه حضرت امام تکلیف کنند. آقای هاشمی رفسنجانی گفت: خب. بعد به آقای ساداتیان گفت: شماره‌تلفن حاج احمد آقا را بگیرید. بعد از یک دقیقه حاج احمد آقا پشت خط آمد و آقای هاشمی به حاج احمد آقا گفت: مطالب دیشب را راجع‌به مترو به آقای ابراهیمی گفتم، ایشان می‌گویند اگر امام بفرمایند می‌پذیرم وگرنه به لحاظ تخصصی خودم را واجد شرایط نمی‌دانم. بعد تلفن را روی بلندگو گذاشتند حاج احمد آقا فرمودند گوشی را نگه دارید. بعد موضوع را به حضرت امام گفتند. صدای حضرت امام (ره) شنیده می‌شد که فرمودند: «آقای ابراهیمی به خدا توکل کنند و قبول کنند، من هم دعا می‌کنم، موفق باشند.» سپس آقای هاشمی با حاج احمد آقا درمورد یک موضوع کوتاه دیگر صحبت کرد و تماس تلفنی تمام شد. اشک از چشمان من جاری بود. به آقای هاشمی نگاه می‌کردم و شرمنده شده بودم. به ایشان گفتم: کجا باید بروم؟ آقای هاشمی فرمودند: آقای محتشمی‌پور، وزیر کشور و رئیس مجمع‌عمومی مترو هستند. شما به وزارت کشور بروید من نیز هماهنگ می‌کنم امروز حکم شما را صادر کنند.

 مترو یک کار لوکس و پرهزینه است و اصلاً به مصلحت نیست

از آقای هاشمی رفسنجانی خداحافظی کردم و به سمت وزارت کشور رفتم. قبل از اینکه نزد ایشان برسم، آقای هاشمی به ایشان تلفن زده بود. به دفتر آقای محتشمی‌پور که رسیدم، منتظرم بودند. وارد شدم. آقای محتشمی‌پور بعد از احوالپرسی گفت: حیف شد، شما حرام شدید. من شما را برای استانداری خوزستان در نظر گرفته‌ام. بهتر است که انصراف بدهی یا بگویی استخاره‌ام خوب نیامد یا عذری بیاوری و به خوزستان بروی. ساخت مترو فعلاً کار موردنیازی نیست و یک کار غیرضروری است. الان وقت ساختن مترو نیست. در این شرایط جنگ تحمیلی و کاهش درآمدهای نفتی شروع یک کار لوکس و پرهزینه اصلاً به مصلحت نیست.

 مدت زیادی ایشان مرا نصیحت کردند تا منصرف شوم. گفتم حضرت امام فرمودند آقای ابراهیمی به خدا توکل کنند و قبول کنند من هم دعا می‌کنم، موفق باشند؛ لذا من پذیرفتم و نمی‌خواهم نظرم را برگردانم؛ چون تکلیف شده است. لطفاً حکم من را بزنید و بفرمایید کجا بروم تا کار را شروع کنم. ایشان با ناراحتی از آقای هاشمی به آقای طباطبایی معاون اداری و مالی وزارت کشور گفتند که حکم اینجانب را به‌عنوان رئیس هیئت‌مدیره و مدیرعامل شرکت راه‌آهن شهری تهران و حومه (مترو) و حکم آقای مهندس کاظم سیفیان را به‌عنوان عضو هیئت‌مدیره مترو بزنند و برای امضا بیاورند.

ازسرگیری عملیات ساخت مترو در تهران

در تاریخ ۱۹ شهریورماه ۱۳۶۵ روزنامه اطلاعات خبر از آغاز عملیات ساخت مترو در تهران می‌دهد. در این گزارش آمده است: «عملیات حفاری و خاک‌برداری مترو پس از چندین سال وقفه در ۴ نقطه از شهر تهران شروع شد. گزارش خبرنگار ما حاکی است: ساختمان قورخانه سابق تخریب و زمین این محل تسطیح شده و هم اکنون عملیات خاک‌برداری در این منطقه بی‌وقفه ادامه دارد.

عملیات حفاری و خاک‌برداری هم اکنون در مناطق زیر آغاز شده است:

 ۱ - در منطقه عباس‌آباد به منظور احداث تونل به‌طرف خیابان شهید دکتر مفتح (مسیر خط ۱)

۲- در میدان امام خمینی (قورخانه سابق) جهت احداث تونل به‌طرف شمال (مسیر خط ۱)

۳-در منطقه در دشت تهران پارس به منظور احداث تونل به‌طرف میدان امام خمینی (مسیر خط ۲)

۴- در منطقهٔ پادگان حر برای احداث تونل به‌طرف اتوبان کرج (مسیر خط ۲)

لازم به ذکر است که احداث مترو تهران قبل از انقلاب قرار بود توسط یک شرکت فرانسوی انجام شود. اما پس از پیروزی انقلاب انجام این پروژه عظیم به متخصصین و کارشناسان داخلی سپرده شده است و کارکنان متعهد و دلسوز کشورمان در مدت زمانی معادل یک‌هفتم و با هزینه‌ای معادل یک بیستم هزینه درخواست شرکت‌های خارجی، دستگاه حفاری شماره یک مترو تهران را تعمیر، نصب و راه‌اندازی کرده‌اند.»

آغاز عملیات احداث خط تهران - کرج

آذرماه سال ۱۳۶۵ اقدامات ابتدایی احداث قطار برقی سریع‌السیر تهران - کرج آغاز شد. روزنامه کیهان در تاریخ ۵ آذر ۱۳۶۵ می‌نویسد: احداث این خط که چندی پیش مورد بررسی مسئولان مربوطه قرار گرفته بود اکنون به طور جدی آغاز شده است و خط مذکور از فلکه دوم صادقیه شروع شده و در امتداد اتوبان تهران - کرج به محدوده شهر کرج منتهی خواهد شد.